VİETNAM KAMBOÇYA LAOS NOTLARI -11

Eylül 15th, 2024
VİETNAM, KAMBOÇYA, LAOS NOTLARI – 11
İÇİMİZDEKİ BOŞLUK
Büyük İskender’in Doğu seferine eşlik eden Amiral Nearchos’un İndus bölgesine dair tuttuğu notlarda şeker kamışı ve pamuk bitkisi ile ilk kez karşılaştığını anlıyoruz.
Nearchos “Bölgede iki ilginç bitki var. Biri arı olmadan şeker, diğeri de koyun olmadan yün yapıyor” şeklinde bir tarifte bulunuyor.
Bu etiketleme günümüzde pamuk için kullanılan baumwolle (baum-ağaç wolle-yün) ağaç yünü adlandırmasında da yaşamaya devam ediyor.
Nearchos örneğinde olduğu gibi, yabancı coğrafyalarda gözlenen yenilik ve yaşanılan deneyimleri önceki deneyim, kültür ve birikimler ile karşılaştırıp etiketleyerek anlatılabilir ve aktarılabilir kılmaya çalışıyoruz.
Bu durum gezginler için de geçerli görünüyor.
İlk kez tattığımız yeni bir lezzeti hafızamızdaki tatlarla yakınlaştırıp kendimizce etiketlemiyor muyuz?
Sonrasında da bu etiketler ile hatırlıyor, anlatıyor ve aktarıyoruz.
Göz önünde olanlar için iş kolay olsa da kendi kültürümüzde olup gidilen coğrafyalarda olmayanları fark edebilmek ise özel bir dikkat gerektiriyor.
Çünkü göz, olanı görüyor.
Olması gerekirken olmayanı fark etmek pek de alışkın olmadığımız başka bir algı dünyasından bakmayı gerektiriyor.
Öyleyse soralım; Vietnam, Kamboçya, Laos coğrafyasında ne yok?
Daha önce “sıfır” kavramını bizlerden farklı kullandıkları üzerinde durmuştuk. (Bkz. “Sıfırı Tüketmek”)
Benzer bir durum özellikle Vietnam coğrafyasında yaşayanlar için alkol tüketimi konusunda yaşanıyor.
Herhangi bir kültürel kısıtlama olmamasına rağmen alkol kullanımına pek heves edilmiyor.
Alkollü içecekler marketlerde fazla yer kaplamıyor ve üstelik olanlar da yüksek alkollü değil. Daha çok likör gibi düşük alkollü tatlı aromatik içkiler, şarap ve bira çeşitleri göze çarpıyor.
Sokaklarda içkiyi fazla kaçırıp “kelle” olmuş birilerine de pek rastlanmıyor.
Başlangıçta rastlantısal olduğunu düşünsem de şehirlerin eğlence mekanları ile ünlü caddelerinde bile körkütük sarhoş görmeyince insan garipsemeden duramıyor.
Gözlemlerimi desteklemek için hızlıca yaptığım araştırmada dünya sağlık örgütü ve OECD verilerinde gerçekten de bölge coğrafyası kişi başına alkol tüketiminde ülkeler bazında çok gerilerde.
Vietnam kişi başına alkol tüketimi konusunda ilk 100 ülke arasına bile giremiyor.
Kısaca bölge insanlarının alkollü içkilerle araları pek yok veya gerek duymuyorlar.
Dahası kişi başına antidepresan ilaç tüketiminde de çok gerideler.
Alın size bir kültürel ayrışma alanı.
Bu durum nasıl açıklanmalı?
Acaba alkollü içeceklere anladığımızdan farklı bakıp daha az tüketiyor olabilirler mi?
İlla bir açıklama gerekmese de bu durum bizleri anlamaya çalışmaktan alıkoymamalı diye düşünüyorum.
Alkol tüketimi konusundaki kültürel farklılığı anlayabilmek ise sanırım yine dönüp kendimize bakmayı gerektiriyor.
Sosyal içiciliği bir kenara bırakırsak; içinde doğup büyüdüğümüz kültürde alkol alışkanlığı biraz olsun kendinden uzaklaşıp içindekini özgür bırakma, farklı biri olma, felekten gün çalma hesabıyla sanki bir tür kendinden veya içinde bulunduğu “durumdan” uzaklaşmaya yönelik tüketiliyor şeklinde okunabilir.
Psikiyatristlerin egonun süperego baskısından geçici de olsa kurtulması dedikleri gibi bir durumdan söz ediyoruz.
Olmak istediğimiz ile hali hazırda içinde olduğumuz kişi veya hayal ettiğimiz hayat ve yaşadığımız hayat arasındaki giderek büyüyen boşluğun doğurduğu düşme hissi ve içine düşülmekte olan uçurumda tutunacak bir dal arayışı olarak alkol başta olmak üzere antidepresan ilaçlara sığınıyor olmamız akla uygun bir açıklama gibi görünüyor.
Vietnam, Kamboçya, Laos coğrafyasında ise insanların genel anlamda toplumla ve doğayla barışık haline bakıldığında kendi olamama veya yaşadığı hayatla ilgili bir sorunu olmayabileceği seziliyor.
Bölge insanlarının hayatlarını başkalarıyla rekabet etme veya bir mücadele gibi değil de doğala yakın haliyle mütevazı yaşıyor olmaları alkol ve benzeri arayışa pek gerek duyulmadığını düşündürüyor.
Kısaca, sigara tüketimi konusunda Batı toplumlarından pek farkları olmamalarına karşın bölgede alkollü içeceklere heves edilmiyor oluşu yaşam biçimleri ile ilişkili gibi duruyor.
Alkolün verdiği bir nebze kendinden ve ortamdan uzaklaşma hissine coğrafya insanlarının gereksinimi olmayabileceği iddialı bir çıkarsama olarak görülebilir.
Haklılık payı da yok değil.
Her korelasyon elbette bir nedensellik barındırmak zorunda değil.
Öznel yorum iddialı görünse de görünen veya görünmeyen gerçek; Vietnam’da dini veya kültürel kısıtlama olmamasına karşın insanların alkol ile aralarının olmadığı şeklinde.
Dahası bölgede yaşayanların onunla bununla rekabet etmek, başarılı olmak, üstlerinden onay beklemek gibi dertleri de yok.
Varsa da çok sınırlı.
Toplum ve hayat ile kurdukları ilişkinin doğallığı, rekabetçi olmak yerine kabullenici ve paylaşımcı olmalarını sağladığı gibi, kendileriyle kurdukları ilişkinin derinliği de bilgelik arayan o barışçı hallerini besliyor gibi görünüyor.
İmrenmemek elde değil.
Kendini tanıma, bilgeliğe ulaşma çabası gibi içeriye yönelik arayışları biraz da Budizm etkisiyle hep gündemlerinde tutuyorlar.
Bölge insanlarının kendinden uzaklaşmak, hatta kurtulmaya çabalamak yerine cesurca içerideki ile yüzleşme ve bilgeliği arama uğraşlarına yakından bakıldığında hayranlığınız daha da artıyor.
Kendileriyle yüzleşmekten korkmayıp bilgeliği arıyorlar.
Bilgelik arayışlarında da lotus bitkisi ve kaplumbağaları metafor olarak kullanıyorlar.
Nasıl mı?
Hanoi kentinde 11. Yüzyıldan kalma edebiyat tapınağı ile yine aynı kentte Hoan Kiem gölünü süsleyen Kalem kulesi (Thap But), Mürekkep hokkası (Dai NGhien), Yeşim Höyüğü (Ngoc San) Pagodası ve çevredeki yapıların pek çok önemli zat ve dini sembol dururken “bilgelik” adına yapılmış olması ne çok şey anlatıyor?
Kent merkezinde yer alan Hoan Kiem gölünün ismi geri dönen kılıç anlamına geliyor ve 14. Yüzyılda yapılan savaşların kazanılması için gölde yaşayan kaplumbağanın zamanında krala teslim ettiği sihirli kılıcın savaşın kazanılmasından sonra yine bir kaplumbağa tarafından gölün derinliklerine götürülmesine dair mitolojik öyküye dayanıyor.
Gölün kutsallığı ve gölde yaşayan kaplumbağaların bilgeliği 19. Yüzyılda yapılan tapınak ve yapılarla tescilleniyor.
Ngoc Son pagodasına giden köprülü yolun solunda ucu divit şeklinde kalemi andıran 28 metre yüksekliğinde kalem kulesi görülüyor.
Kulenin üzerinde Çince harflerle “Gökyüzüne yaz” ifadesi yer alıyor.
Kule tabelasında ise “Atalarımız çok eski çağlardan beri ancak gökyüzüne yazıyla ifade edilebilecek olağanüstü rüyalar gördü. Ancak üzerinde duracak sağlam bir zemin olduğunda hiçbiri mantıksız görünmüyor” yazıyor.
Rüyaların diliyle düşünüp, rüyaların diliyle yazmalıyız diyerek dilin sınırlarına hapsolmuş düşünce dünyamız için çıkış yolu gösteren James Joyce’ dan neredeyse bin yıl önce aynı yolu işaret eden bir yapıyla karşılaşıp şaşırmamak elde değil.
Kuleden pagodaya doğru ilerlerken geçilen ikinci kapıda ise üç kurbağa figürünün üzerine oturmuş mürekkep hokkası da cabası.
Üstelik kapının üzerinde Çinli ozan Nguyen Van Sieu’nun (1799 – 1872) Çin harfleriyle yazılmış “Enerjiyi içinize çekin ve içinizdeki boşluğu öğütün” sözleriyle biten şiiri yer alıyor.
“İçinizdeki boşluğu öğütün…”
Gel de Oğuz Atay’ı ve tutunmamayı seçip içindeki boşlukla yüzleşmekten korkmayan Selim Işık karakterini hatırlama. (Bu satırları kaleme alanın güvenlik ve konfor alanında kalmaya çabalayan Turgut Özben’e benzemeye başladığını hissediyor olması da ayrı bir sıkıntı. Yardım et, Olric.)
Rivayet o ki; kameri ayların ilk günü güneş doğarken kalem kulesindeki divitin gölgesi mürekkep hokkasına düşmekte ve gökyüzüne yazı için hazırlık başlamaktadır.
Ngoc Son pagodasında ise gölden çıkan ve kurutulup saklanan iki adet devasa kaplumbağa yanı sıra Budizm’in farklı tonlarının simgeleri yer alıyor.
Gölün yüzeyini kaplayan lotus bitkileri ile süslenmiş tüm bu kompleks, içinde olduğu doğa ile birlikte ziyaretçilerine bilgece bir kutsallık, estetik ve barış iklimi hissettiriyor.
Ngoc Son pagodası ve çevre yapılara sinmiş bilgeliğin o sessiz esintisini içinize çekip şehrin diğer yanına geçildiğinde 11. Yüzyıldan kalma Van Mieu edebiyat tapınağı ile bilgeliğe giden yolun nasıl oluşturulduğu görülüyor.
O yıllarda roman henüz doğmamıştı.
Edebiyat ise destan gibi anlatıların yanına eklemlenen şiir ve dramalardan oluşuyordu.
Tapınağa adını veren edebiyat sözcüğü ise bugün “Bilgeliğe giden yolda düşünce aktarımı” şeklinde tarif ediliyor.
Bu aktarımı en iyi biçimde yapabilen tapınak müdavimlerinin isimleri devasa kaplumbağaların sırtlarına asılı taş levhalara yazılarak kalıcı hale getiriliyor.
İyi de bilgelik neden başka bir figür değil de kaplumbağa ile simgeleniyor?
Bugün artık biliyoruz ancak insanlık o yıllarda bilmese de seziyordu.
Kaplumbağalar içlerinde kendi pusulaları olan canlılar ve bu nedenle yollarını yönlerini şaşırmıyorlar.
Özellikle deniz kaplumbağaları tüm dünya denizlerini kat edip hedeflerine ulaşabiliyorlar.
Eh… Bilgelik için öncelikle ne gerekiyor?
Şartlar ne olursa olsun aradığının ne olduğunu ve nerede bulacağını bilmek.
Yolunu, yönünü şaşırmamak.
Kaplumbağa gibi olabilen, bilgelik yolunda yönünü şaşırmadan ilerleyebilen ve başarıya ulaşanlar edebiyat tapınağında kaplumbağaların sırtlarına isimleri kazınarak onurlandırılıyor.
Tüm bu tapınakları yine sessiz bir bilgelikle süsleyen Lotus bitkisi de kaplumbağa kadar simgesel önem taşıyor.
Bildiğimiz nilüfer bitkisinin tropik iklimde yetişen akrabası olarak tanımlayabileceğimiz Lotus bitkisi, çamurlu zeminde kök salıyor, sıcaklık ve ışık ile beslenip suyun içinden çıkan gösterişli ve farklı renkleri olabilen çiçeklere sahip.
Yaprak ve çiçeklerinin nanometrik çıkıntıları sayesinde üzerinde su dahil hiçbir şey barındırmadığı için çamurdan da etkilenmiyorlar.
Yağmurlar ile yıkanıp her zaman temiz ve kuru kalabiliyor.
Bu haliyle sosyal ortamda pek çok kirlilikle karşılaşılsa bile temiz kalmayı başaran, kendini bilen insanlar için simge bitki olarak kabul görüyor.
Dahası karanlıklardan ışık ile su yüzüne çıkan görkemli çiçekleri ile yeniden doğuşun, aydınlanmanın da simgesi olarak kabul ediliyor.
Kök, tohum ve yapraklarının yenebilir olması, çiçeklerinin kurutulup çay gibi içiliyor olması da cabası.
Vietnam Kamboçya Laos coğrafyasında yaşayanlar şartlar ne olursa olsun bir lotus çiçeği gibi karanlıklardan aydınlığa yönelmeyi ve “kirlenmeden” kalmayı da amaç edinmiş gibi görünüyorlar.
Onca kalabalık ve trafiğin keşmekeşine rağmen birlikte ortak bir bütünün parçası olarak yaşadıklarının farkındalar.
İçinde yetiştiğimiz ve farkında olmadan içselleştirdiğimiz rekabetçi ve başarı kovalayan anlayışa oralarda pek rastlanmıyor.
Kendini bilme arayışındaki bölge insanı “öteki” aramıyor veya “öteki” ile uğraşmıyor.
En az bin yıldır kendilerini arıyor ve bilgeliği önceliyorlar.
Alkole sığınıp kendinden uzaklaşmak yerine cesaretle içerideki boşluğa bakıp bilgeliği arıyorlar.
Üstelik bu arayış onları tembel veya hedonist de yapmıyor.
Başarı yine ödüllendiriliyor. Kaplumbağa sırtlarındaki isimler yine var.
Ancak başkalarının onayını veya takdirini aldıkları için değil, bilgeliği arayanlara yol gösterdikleri, kendini arayanlara pusula olabildikleri için onurlandırılıyorlar.
Dahası, olanca doğallığı ile yaşadıkları hayatın propagandasını yapma gereği bile duymuyorlar.
Batı modernitesi gözüyle bölge coğrafyasına ve insanına bakınca içinde yetiştiğim kültürün ilk düğmeyi yanlış iliklediği ve bir türlü bu durumu kabule yanaşmadığını düşünmeden edemiyorum.
Mehmet Uhri

Posted in Tamirhaneden | No Comments »

VİETNAM KAMBOÇYA LAOS NOTLARI -10

Eylül 15th, 2024
VİETNAM, KAMBOÇYA, LAOS NOTLARI -10
SARI KOZANIN İÇİNDEN
Orta Vietnam’ın yaşanmışlıklar ile yüklü Hoi An şehri kültürel zenginliğinin yanı sıra tuttuğu ayna ile kafasında deli sorularla dolaşan gezginlere “içerideki” önemli bulmaca için kilidi meçhul bir anahtar uzatıyor olabilir.
Waldo Rudolph Tobler’ in Coğrafyanın Temel Yasası olarak kaleme aldığı “Her şey diğer her şeyle ilgilidir, ama yakın şeyler uzak şeylerden daha fazla ilişkilidir” sözünü anımsatan Hoi An kentindeydik.
2000 yıllık tarihi, coğrafi konumu ve iç liman olma özelliği nedeniyle 7. Yüzyıldan 10. Yüzyıla kadar Java Endonezya kökenli Champa halkının kurduğu önemli bir liman kenti olan Hoi An şehri kara yollarının kesişim noktası olması nedeniyle de baharat ve ipek yolunun başlangıç noktalarından biri olarak biliniyor.
Şehir 15. Yüzyılda Batıda başlayan coğrafi keşifler ile özellikle Portekizli denizcilerin saldırılarından etkileniyor.
Kent 16. Yüzyılda yaşanan savaşlar sırasında Çin, Japon, Vietnam arasında el değiştiriyor.
O yıllara kadar Faifo olan şehrin ismi yapılan barış anlaşması ile barışçıl buluşma yeri anlamına gelen “Hoi An” şeklinde değiştiriliyor.
Hoi an bir tür serbest bölge ve ticaret limanı olarak parlıyor.
17. Yüzyılda Çin iç savaşında Güneyli Ming hanedanının yenilmesiyle ülkelerinden kaçan Çinli tüccarların yerleşmesi sayesinde büyük bir zenginliğe ulaşıyor.
Ancak delta ağzında kurulan her iç limanın başına gelen makus kaderden kurtulamıyor.
Alüvyonlar yüzünden giderek sığlaşan liman ticari önemini yitiriyor.
19. yüzyılda gelen Fransız sömürgecilerin De Nang şehrine kurduğu yeni liman ile de Hoi An şehri terk ediliyor.
200 yıla yakın ölü bir dönemden sonra Tobler’in yazının başındaki sözünü anımsatırcasına 1990’larda çok uzaklardan Polonya’dan gelen bir mimar ve konservatör Kazimierz Kwiatkowski önderliğinde şehir bu kez turizme yönelik makyajlanıyor ve ayağa kaldırılıyor.
1999 yılında Unesco dünya kültür mirası listesine alınıyor.
Günümüzde ise turistik anlamda önemli uğrak noktalarından biri olan Hoi An şehri rutubet izleri ile dolu binaları ile eski yaşanmışlıkların yükünü yansıtıyor.
Binalar kadar insanları da “eski” görünüyor.
Şehir zamanında kozasını oluşturup dünya ticaretine açılarak tırtıldan özgür bir kelebeğe dönebilmeyi başarmış görünüyor.
Tüm bu kuru bilgilere ve turistik makyaja karşın günümüzün Hoi An şehri gezginlere sessizce de olsa hayata dair “başka” bir şeyler de anlatıyor.
Orta Vietnam’ın Hoi An şehrinde ipek üretim atölyelerinden birindeydik.
Bir yanda kozalardan ayrıştırılan ipekler işlenip dokumalık iplik haline geliyor ve dokunuyor diğer yanda üretilen ipek kumaşlar kesilip dikiliyor, süslenip amaca uygun hale getiriliyordu.
Hoi An şehrindeki ipek üretim atölyesinin karınca kolonisini andıran kalabalık çalışma ortamında insanların da ipek böceklerinden farksız biçimde kafalarını kaldırmadan çalışmakta olduğu dikkat çekiyor.
Üstelik, kozanın tamamlanmasına yakın kaynar kazana atılarak hayatları sonlandırılan ve kelebeğe dönüşmelerine fırsat verilmeyen tırtılları andırırcasına atölye çalışanları da günü geldiğinde özgür olamıyor kelebeğe dönüşmenin hayali ile o küçük havasız atölyelerde ömür tüketiyorlar.
Kelebeğe dönüşüp özgür olma umudu ise pek çoğumuzun yaptığı gibi ya emeklilik hayaline ya da başka bir yaşam formu olarak gelineceği düşünülen öte dünyaya bırakılıyor.
Peki ya ipek?
Yumurtalarından çıkan ipek böcekleri dut ağacı yaprakları ile beslenip bir bebek gibi yetiştiriliyor.
Gereken olgunluğa ulaştığında da salyasını kullanarak verilen görevi yapması, kozasını örmesi bekleniyor.
Böceğin salyası ipek oluyor ve kozasını örüp kendini içine hapsediyor.
Günü geldiğinde tırtılın kelebeğe dönüşüp kozasını yırtıp 3-5 gün de olsa özgür bir kelebek olarak yaşaması ve sonrasında yumurtalarını bırakıp ölmesi gerekiyor ama insan devreye girince süreç böyle olmuyor.
İnsan ne tırtılı ne de kelebeği umursuyor.
Onun için sadece tırtılın salyası yani ipek önemli.
Tırtılın günlerce örüp içine girdiği kozalar haşlanıp üzerindeki ipek ayrıştırılıyor.
Sarı veya beyaz renkteki kozalar içlerindeki ölü tırtıllar ile birlikte imha ediliyor.
Kozalardan ayrıştırılan ipek elyaf çeşitli işlemlerden sonra önce iplik haline getiriliyor.
Sonra da amaca uygun boyanıp dokunuyor.
Koskoca bir ipek yolu, işte bu ipek işçiliği ile üretilmiş dokuma ve kumaşlar sayesinde tarih sahnesinde yerini alıyor.
Peki ya o ipeğin işlendiği kozayı andıran atölyelerde çalışan ipek işçileri?
Onlar da tırtıl olarak kalan ipek böcekleri gibi sadece yaptıkları iş, işlev olarak tanımlanıp özne dahi olamadan sahneden çekiliyorlar.
Çalışanların çoğu ipek böcekleri gibi üretim sürecinin içinde sadece bir işlev veya akış olarak görünüp hızlıca kayboluyorlar.
Son ürün uğruna, koskoca bir süreç ve o üretim sürecinde rol alanların esamesi okunmuyor.
Gözlerimizi kaçırmayıp büyük resme baktığımızda ise rutine dönüşmüş profesyonel iş hayatlarının da ipek böceğinin başına gelenlerden çok farklı olmadığı görülüyor.
Sonuca odaklanma yüzünden süreci göremeyenlerin dünyasında yaşıyoruz.
Ne iş yapar? Ne üretir? Kimlerdendir? Sorularına yanıt aramakla geçen hayat ve sonunda kelebek olup özgürleşme hayaliyle kendini hapsettiği kozadan çıkamadan geçip giden koca bir ömür.
Hoi An şehrindeki ipek atölyelerinin ziyaretçilere doğrulttuğu o acımasız aynadan söz ediyorum.
Öyle bir çalışma ortamı ki; eksildiğinizde hiçbir şeyin değişmediği, yerinize gelenin sizden çok da farklı olmadığı görülüyor olmasına rağmen özne veya nesne olmayı bırakıp verilen göreve boyun eğen çalışanlar.
Senaryoda mantık hataları dikkat çekse de kimsenin umursamadığı hatta aynı oyunun hep aynı biçimde sahnelendiği kocaman bir tarih anlatısı.
Gel de Nazi toplama kamplarının kapılarında yazan:
“Arbeit macht frei -çalışmak özgürleştirir“ mesajındaki ironiyi hatırlama.
İpek böcekleri gibi tırtıldan kelebeğe dönebileceği, özgürlüğe kanat çırpabileceği hayaliyle deli gibi verilen görevleri yapanlara Hoi An şehrinde veya bölgenin herhangi bir yerindeki ipek böceği atölyeleri ne çok şey anlatıyor?
Çalışarak kendi kazancımızla satın alıp içine hapsolduğumuzu bile fark edemediğimiz evlerin kozaya ne kadar çok benzediği ve ruhların bile özgür olamayacağı bir dünyada birbirimizle uğraşmaktan içinde olduğumuz evcilleştirilmiş algılar hapishanesini görmeden, hatta görmek dahi istemeden geçip gidiyor olduğumuz gerçeği…
Benzer bir durum inci üretim çiftliklerinde de yaşanıyor.
İçlerine konulan yabancı maddeyle savaşan, hayatta kalma uğruna zamanını ve enerjisini yabancı cismi zararsız kılacak biçimde sarıp sarmalayıp inci üretmeye harcayan ve tüm bunları ömür sanan istiridyeler, sabahları erken kalkıp işe gitmek zorunda olan modern şehir insanlarına benzemiyor mu?
Vietnam, Kamboçya, Laos gezginlerinin ellerine aldıkları ipek ürüne veya inciye bakıp gözleri kamaşsa da üretim süreçlerini gördüklerinde işin rengi değişiyor.
İnsan eliyle araçsallaştırılan istiridyeler ve ipek böcekleri bir yerlerde vahim hata yapılmakta olduğu hissinde olan kafası karışıklara “ayna” işlevi görüyor.
Kendi ördüğü kozasında kelebek olma hayaliyle yeterince olgunlaşamadan hayattan koparılan ipek böceklerine bakıp tırtıldan özgür bir kelebeğe yürüdüğünü zanneden biz gezginlerin kafa karışıklığı da cabası.
Böyle bakınca gidilen coğrafyalara kozasını da götüren tırtıllara benziyor olabileceğimizi, özgür bir kelebeğe yürüyebilmenin önce o güvenlik ve konfor alanından çıkmayı gerektirdiğini görüp ürküyorum.
Uzaklara, çok uzaklara ulaşmış olsa da özgürlüğü düşleyen gezgin bir koza olarak kalmakla yetiniyor olabileceğim kuşkusu kafamı kemiriyor.
Her neyse…
Orta Vietnam’ın yaşanmışlıklar ile yüklü Hoi An şehri kültürel zenginliğinin yanı sıra tuttuğu ayna ile kafasında deli sorularla dolaşan gezginlere “içerideki” önemli bulmaca için kilidi meçhul bir anahtar uzatıyor gibi görünüyor.
Gerisi gezginin bileceği iş…
Mehmet Uhri

Posted in Tamirhaneden | No Comments »

VİETNAM KAMBOÇYA LAOS NOTLARI -9

Eylül 15th, 2024
VİETNAM, KAMBOÇYA, LAOS NOTLARI -9
“BAŞKA BİR DÜNYA MÜMKÜN”
Vietnam Kamboçya Laos coğrafyasına yolculuk edene kadar bölge ve insanları hakkında bilgi sahibi değildim.
Gezi sonrası araştırdığım kaynakların sınırlılığı da sanki bir şeylerin üzerinin örtülmeye çalışıldığını hissettiriyordu.
Açıkçası Tonle Sab gölü ve çevresindeki gibi felaket bölgesini andıran üstelik normalize olmuş yaşam biçimini hayal dahi edemezdim.
En sığ haliyle Van gölü boyutlarında devasa yer kaplayan ve yağışlı sıcak mevsimde kapladığı alan üç katına çıkan Tonle Sab gölü ve o göl üzerinde yaşayan insanlardan söz ediyorum.
Başka bir dünyanın mümkün olabileceğini işaret ediyorlar.
Ne Çin veya Hint ülkesinde yaşayanlar gibi köklerine, gelenek ve değerlerine tutunup geçmişte yaşıyorlar ne de Kamboçya ve çevre ülke insanları gibi hayal ettikleri geleceğe kök salıp geleceğe doğru ilerliyorlar.
Dillerini bilmedikleri yabancı coğrafyada büyük bir su kütlesinin üzerinde doğaya ve birbirlerine tutunarak içinde bulundukları anı yaşıyorlar.
Güneydoğu Asya’nın fakir ülkelerinden Kamboçya’nın Siem Reap şehri yakınlarında Tonle Sab (büyük göl) gölüne ve bu göl üzerindeki yüzer köylerden biri olan Chong Khneas’a uğradığımızda bambaşka bir hayat ile karşılaşmıştık.
Göl, bölgeye hayat veren Mekong ırmağı ile bağlantılı dev bir habitat oluşturuyor.
Su seviyesinin azaldığı kış aylarında Tonle Sab gölü Mekong ırmağı tarafından beslenirken muson mevsiminde artan su hacmi bu kez ters akarak Mekong ırmağı üzerinden okyanusla buluşuyor.
Yaşanan su hareketleri yılda birkaç kez pirinç üretimi yapılmasına olanak sağlayan tarımsal zenginlik yarattığı gibi su kütlesinin barındırdığı canlılık da balıkçılığa olanak sağlıyor.
Tüm bu kuru bilgilere rağmen birkaç saat kalındığında bile her yerin, ormanların bile suyla kaplı olduğu göl üzerinde insan garip bir sıkıntı hissine kapılıyor.
İki adım atacak yerleri bile olmayan su hareketleri ile uyumlu olarak sürekli yer değiştiren köylerde yürümeyi unutmuş bölge insanları için hayatın normal halinin doğaya teslim olup günü yaşamak biçiminde olduğu görülüyor.
Göl insanları için hayat, doğa ile mücadele veya doğayı dönüştürüp kendine uydurma çabası yerine tümüyle o doğanın dinamiklerine uyumlu olmayı gerektiriyor.
Hayli fakir olsalar da insanlar, doğaya uyum, saygı ve kabullenme ile o felaket bölgesini andıran daralıp genişleyen göl ve çevresinde olağan bir hayat sürüyorlar.
Bizler gibi doğadan uzak kent insanlarının o göl üzerinde ve çevresinde yaşayan üç milyona yakın insanı anlaması ise hiç kolay değil.
Öncelikle o insanlar kim ve neden orada yaşıyorlar sorularına yanıt verelim.
1975 yılında ABD yenilip Vietnam’dan çekildikten sonra Kamboçya Pol Pot önderliğinde 3 yıl 8 ay süren Kızıl Kmer’lerin yönetimine geçiyor.
Bu yönetim okulları, üniversiteleri kapatıp okumuş insanlar başta olmak üzere meslek sahipleri ve teknik elemanları öldürerek işe başlıyor.
Tarımsal üretime katılmak dışında kimsenin meslek sahibi olması gerekmediğine karar veriliyor.
3 yıl 8 ay süren ve yaklaşık iki milyon Kamboçyalının devlet eliyle öldürüldüğü Pol Pot yönetimi 1979 yılında Birleşmiş Milletleri de desteği ile Vietnam silahlı güçlerinin ülkeyi işgaliyle son buluyor.
Pol Pot rejimi devrilip Kamboçya’da yönetim el değiştirince Vietnam ordusu ülkesine geri dönüyor.
İşte bu aşamada savaş yorgunu ve fakir Vietnam askerlerinin bir kısmı ülkelerine dönmek yerine üniformalarını çıkarıp Kamboçya’da kalmayı seçiyorlar.
Ülkelerinde ABD ile yaşanan savaşın bıraktığı fakirliğe dönmektense balıkçılığı iyi bilen Vietnamlılar toprak vergisi vermemek için çok daha zor olsa da Tonle Sab gölü üzerinde sallarda yaşamaya başlıyorlar.
Ailelerini de yanlarına alıp dillerini bilmedikleri coğrafyada su üzerinde yaşamayı seçiyor, birbirlerine tutunuyorlar.
Sallarda başlayan yaşam yüzen kulübelere ve günümüzde yüzen okul, market, karakol hatta kiliselere kadar evriliyor.
Mevsimsel olarak genişleyip daralan göl ile birlikte hareket eden ve gölün sunduklarıyla yetinen sayıları sekseni aşan yüzer köyler oluşturuyorlar.
Kendi dil ve kültürlerinden vaz geçmeyen Vietnamlı göçmenler görece daha fakir de olsalar gölün doğasına uyum gösterip ülkenin okuma yazma oranı en düşük insanları olarak gözlerden uzak su üzerinde yaşıyorlar.
İyi de birkaç adım bile yürüyecek yerleri olmayan insanlar neden burada yaşıyor?
Neden daha kolay bir yaşam alanı aramıyorlar?
Dahası Chong Khneas ve benzeri yüzer köylerde yaşayan bu insanların varlığı bize ne anlatıyor?
Göründüğü kadarıyla aç olmasalar da hayli fakirler.
Birikim yapmaya, zengin olmaya çalışmıyor mal varlıkları olsun da istemiyor doğadan aldıkları ile yaptıkları o derme çatma yüzer kulübelerde hayata tutunmayı yeterli görüyorlar.
Dahası geleceğe dair umut ve beklentileri de bizimkiler gibi paraya pek bağlı görünmüyor.
Orada yaşayanlar doğa ile kavga etmek yerine doğaya tutunup birlikte uyum içinde olunabileceğini gösteriyorlar.
O yüzer köylerde yaşayanlar için geçmiş yok. Ülkelerini geride bırakmışlar.
Gelecek ise suyun hareketleri ile sınırlı.
İşte bu yüzden içinde bulundukları anı, kısaca bugünü olanca gerçekliği ile yaşıyorlar.
Biz gezginler de o göl ve insanlarını maalesef “sirk hayvanı” gibi seyredip halimize şükrediyoruz.
Böyle bakınca sefaletin bir boyutu da algı fakiri biz gezginlerde yaşanıyor diye düşünmeden edemiyorum.
Kültürel olarak kendimizi gelişkin, üstün görme eğilimimiz yüzünden orada yaşayan insanlara, en azından yüzer okulda eğitim gören o çocuklara yardımda bulunsak mı diye düşünmeden edemiyoruz.
Ama orası bir felaket bölgesi değil ve insanlar yardım da talep etmiyor.
Hayatı olanca doğallığı ile sürdürüyorlar.
Suyun üzerinde en mütevazı halleriyle günü yaşayan insanlara vicdanımızın sesini dinleyerek yardım etmeyi düşünen “kibirli modernler” olarak o insanları “başka” bir yaşam biçimine yönlendirmeye hakkımız olup olmadığını bile sorgulamıyoruz.
Tonle Sab gölünün yüzer köylerinde yaşayan o çalışkan insanlar kafamızdaki tembel, uyuşuk, hedonist Doğulu imajı ile de örtüşmüyor.
Fakirlik üzerlerinden akıyor olsa da aç değiller, açık değiller.
Yine de içimizdeki kibirli modern onları “geri kalmış” olarak etiketlemeden duramıyor.
Halbuki, hiç de geri kalmış değiller.
Hatta olanca doğallığıyla anı yaşıyorlar.
Korkularıyla cebelleşen vicdan sahibi biz kentli modernlerle kıyaslandığında hayatı içselleştirme yönünden daha ileride oldukları bile söylenebilir.
O insanlar da ne yapmışlarsa akıllarıyla yapmışlar.
Üstelik bizim o alışkın olduğumuz fazlasıyla bencil ve faydacı akılla da değil.
Birbirlerine tutunarak yapmışlar.
Doğa ile mücadele yerine ona uyum göstererek yaşanabileceğini yine akıllarıyla bulmuşlar.
Demek ki oluyormuş…
Tonle Sab gölünün sürekli hareket eden devasa su kütlesi üzerinde yerleşim yerleri kurup doğa ile uyumlu yaşamayı başarmış olmalarını bizler gibi hazıra ve kolaya alışkın, korku ve kaygılarıyla yoğrulmuş, vicdanları ile övünen kent insanlarının anlaması hiç kolay değil.
Shakespeare Hamlet ’in ağzından “Vicdan sahibi olmak bizi korkak yapıyor” derken sanırım tam da buna dokunuyordu.
Tonle Sab gölünde birkaç saat kalmakla hissettiğimiz iç sıkıntısını oradaki insanların yüzünde görmüyor oluşumuz bile algısal farklılığın boyutunu açıkça gösteriyor.
Her neyse…
Gölün yüzer köylerinde yaşayan insanlar, faydacı ve bencil aklıyla doğaya hükmetmeye çalışan geçmişin hatıraları ve gelecek hayalleri içinde bugünü ıskalayan modern kent insanlarına hayatın başka türlü de yaşanabileceğini düşündürtüyor.
Çok uzaklardan bölgeye gelen ve içine doğduğu kültür, değer ve öğretileri sorgulamaktan çekinmeyen kafası karışık gezginler için ise o göl üzerindeki yüzer köylerde geçirilecek birkaç saat başka bir dünyanın mümkün olabileceğini işaret ediyor.
Umut işte…
Mehmet Uhri

Posted in Tamirhaneden | No Comments »

VİETNAM KAMBOÇYA LAOS NOTLARI -8

Eylül 15th, 2024
VİETNAM KAMBOÇYA LAOS NOTLARI-8
TÜTSÜ
“Bakma öyle saf saf. Yabancı değiliz. Yaklaş ve dinle hele…” sözleri ile başladı sohbetimiz.
Orta Vietnam’ın Hue kenti yakınlarındaki tütsü atölyeleri ile ünlü Thuy Xuan köyündeydik.
Tütsü çubuklarının imal edilip bir yandan da sergi ve satışının yapıldığı atölye hayli kalabalıktı.
Ortamda yanmakta olan farklı türde tütsülerden gelen ağır sayılabilecek koku hissediliyordu.
Ortamın kalabalığından ve kokulardan biraz olsun uzaklaşmak için atölye içinde sakin, havadar bir yer ararken kendimi yeni imal edilmiş tütsü çubukları öbeği ile muhabbet ederken buldum.
Bölge coğrafyasında tapınak veya kutsal mekanlara girenleri uzaktan kokuları ile karşılayıp eşlik eden o renk renk tütsü çubuklarının geveze oldukları kadar bilge olduklarını da söyleyebilirim.
Thuy Xuan köyü hayli yorucu bir günün son ziyaret yeriydi.
Tütsü atölyesinin görece sakin bir köşesinde çiçek tarlasını andırırcasına yığılmış kullanılmaya hazır tütsü çubuklarının kenarında bulduğum boş tabureye ilişmiş sessizce çevreme bakınıyordum.
Tütsülerin “Bakma öyle saf saf, yabancı değiliz.” sözleri ile önce bir irkildim.
İlk şaşkınlığımı atlattıktan sonra sesin geldiği tütsü çubuğu yığınına yönelip “Bana mı seslendiniz?” diye sordum. Hepsi birden konuşunca tütsülerden uğultulu bir ses yükseldi.
Anlamadığımı görünce kırmızı tütsü grubunun arasından “Evet, evet sana sesleniyoruz. Yaklaş hele. Anlatacaklarımız var.” Diyen sesi işittim.
Oturduğum tabure ile birlikte tütsü çubuklarına doğru yaklaştım.
Her ne kadar rengarenk görünüşleriyle göz kamaştırıyor olsalar da tütsü çubuklarının “Yabancı değiliz.” sözleri kafamı karıştırmıştı.
- Anlamadım. Nasıl yabancı değilsiniz? Sizleri ilk kez görüyorum. Geldiğim, yaşadığım coğrafyada tütsü kullanıldığına da çok az yerde şahit oldum.
- Pek çoğunun yaptığı gibi bizleri yanıp havaya karışan kokulu duman olarak gördüğün için anlayamaman normal. Hatta gereksiz bile buluyorsundur.
- O zaman siz anlatın. Nesiniz siz? Tütsü olmak nasıl bir şey? Dahası, tütsüye neden gereksinim duyuluyor?
Bu sorum üzerine kısa süren bir sessizlik oldu.
Yığının ortalarındaki turuncu sarı tütsü çubuğunun konuşmasını beklediklerini sözünü ettiğim sarı çubuk dile gelince anladım;
- Tütsüler de insanlar gibi göründüğünden çok daha fazlasıdır. İnsanın özündeki ruha benzer. Yanar biter, hayata karışır. Hepsi bir ömür olur. Yani sizin oralardan nasıl görünür bilemeyiz ama buralarda insanların hayatları çokça tütsüye benzer. İçin için yanar, koku olur, duman olur yaşadığı ortama karışır ve kaybolur. İnsanlar da bu benzerliğin farkındadır. Üstelik bu durum onları hiç rahatsız etmez.
Açıkçası kafam karışmıştı.
Ortamdaki tütsü kokusunun da kafamın bulutlanmasında etkisi olabileceğini düşünüyordum.
Yine de anlatılanlar ilgimi çekmişti.
Yanlarında kalıp sohbetin devamını beklediğimi görünce yeşil renkli tütsü öbeği birbirinden farklı ağaç kabuklarının öğütülüp uçucu yağlarla hamur haline getirildiğini, elde edilen tütsü hamurunun genellikle bambu veya benzeri yanıcı bir ahşap parçasının üzerine kaplanıp kurutulduğunu anlattı.
Tütsü çubukları susunca bu kez ben salağa yatıp konuşturmaya çabaladım.
“İyi de tütsünün insan ile olan benzerliğini yine de anlayabilmiş değilim. Sonuçta tütsü insan eliyle üretilen ve ortama karışan biraz duman bolca koku değil mi?” diye üsteledim.
Tütsü yığınından yine homurtu gibi sesler yükseldi.
Sonra o turuncu sarı renkli olanı “Tam da öyle…” diyerek söze girdi.
- Tam da öyle… Dediğin gibi bizler görünen ötesindeyiz, görünmeyenleriz. Bu haliyle insanın ruhu gibi uçucu kaçıcıyız. Yanar biter ortama karışır ve yok oluruz. İnsan da öyle değil mi?
- İyi de insan niye yansın?
- Senin gibi anlamamakta ısrar edenlerle karşılaşınca boşa konuşuyoruz diye düşündüğümüz çok oluyor. Yahu, insan da tütsü misali ruhunu yüklenir koca bir ömrü yanarcasına tüketir. Giderken ruhunu dünyaya katar ve eksilerek yok olur.
- Nasıl? Herkes mi?
- Yok herkes değil elbet. Yüklenilen hayata bakar. Boşa yanan olduğu gibi dolu yanan da vardır. Onlar hep hatırlanır. Gerçi, ruhunu yüklendikten sonra yanmaya direnip çalı çırpı olarak kalmak isteyen, kafası karışıklar da az değildir. Onlar içlerini dökmedikleri, ortama bulaşamadıkları için ne olduğunu bilmedikleri bir eksikliğin huzursuzluğu içinde yaşarlar. Çevrelerini de rahatsız ederler. Sorunun kendilerinde olduğunu kabul etmeye de yanaşmazlar.
- Yani?
- Yani özünde insan da bizler gibi tütsü çubuğuna benzer. Hayatı üzerine bulayıp ruhunu dünyaya açanlar olduğu kadar hayatın üzerine bulanmasına tütsüye dönüşmesine direnenler de vardır. Onlar yaşadıklarını sansalar da uzaktan baktığında kuru bir çalı parçasından farksızdır.
- Peki ya hayatı üzerine bulayıp tütsüye dönüşenler? İlle de yanmaları mı gerekiyor?
- Hayatı üzerine bulayıp tütsü çubuğuna dönüşmek, ruhunu bulan bir çalı parçası olmak yetmez. Bir ucundan da tutuşman gerekir. Yanacak ufalanacaksın ki sana emanet edilen o ruhu aldığın yere teslim edesin.
- Yanıp yok olmak bu kadar mı önemli?
- Önemli elbet. Bölge insanı ruhunun emanet olduğunu, her ömrün de tutuşturulmuş tütsüye benzediğini bilir. Onlar için yanarak eksilerek yaşanan bir hayattır, ömür. Üzerine yüklenen ne varsa yanarken ortama katar varlığını geçici de olsa diğerlerine hissettirirsin. Biraz duman bolca koku olur başka ruhlara dokunursun. Vadesi geldiğinde de emaneti teslim eder geçer gidersin.
- Peki ya sonra?
- Sonrası hep aynı. Her tütsü gibi geriye ortama bıraktığın uçucu geçici koku kalır. O da bir süre sonra yok olur. Yani anlayacağın kabul etsen de etmesen de insan fena halde tütsüye benzer.
Bir süre durup tütsü çubuğunun söylediklerini düşündüm. Sonra “O zaman sanatçılar toplumun gerçek tütsüleri mi oluyor?” diye sordum.
Tütsü yığınından yine bir uğultu yükseldi.
“Hepiniz birden konuşunca anlamıyorum” diye biraz sesimi yükselttim.
Orta öbekteki turuncu sarı tütsü çubuğu “Başlangıçta pek umut vermemiştin. Biraz da olsa anlamaya başladığını görünce arkadaşlar heyecanlandı.” Diye araya girdi.
Ortamın sessizleşmesini bekleyip yine olanca bilgeliğiyle konuşmasını sürdürdü;
- O hepinizin üzerine titrediği, biri laf edecek diye korktuğu ömürleriniz var ya? İşte o ömürler özünde hiçten hiçe bir yolculuktan başka bir şey değil. Bedenlerinizle fazlasıyla ilgilenip uğraşmaktan hayatın, üzerinize giydirilmiş uçucu kaçıcı bir şey olduğunu görmüyor veya görmek istemiyorsunuz.
- Öyleyse hayatlarımızdan geriye ne kalacak? Hiç mi?
- Biz tütsüler için hayat, uçan kaçan geçici bir koku az da dumandan ibarettir. Sanırım sizler için de böyle. Hatıralarda kalan birkaç güzel anı, anlatı, yaşanmışlık. Hepsi bu…
- Peki ya zaman? Bu anlattıklarınızda zaman hep aynı zaman mı?
- Hiçlikten başlayıp yine hiçliğe doğru gidilen bir yolda -siz ona ömür diyorsunuz- zaman hiçliğin taşıyıcısıdır. Kimimiz hızlı kimimiz ise yavaş yanar. Hepimiz birbirimizin ama öyle ama böyle için için yanışını izler kendi yanışımıza da pek bakmayız. İnsanlar da böyle yapmıyor mu? Benziyoruz işte…
- Hep mi böyle?
- Eh… Küçük farklılıklar olmuyor değil. Bazılarının yanışı daha belirgindir. Kokusu ve dumanı dikkat çeker. Hatta bir arada yanıp daha güçlü koku ve duman saldıkları da olur. Kiminin ise yanışı içtendir. Yandığını bilirsin sezersin ama göremezsin. Sayıları azdır. Onlardan biriyle karşılaştığında hayatın zenginleşir. Çünkü ruhuna dokunur. O anı yaşar, hissedersin. Kimseye de anlatamazsın.
- Yani?
- Yani ömür dediğin hiçlikten hiçliğe yolculuk olarak fena halde biz tütsülere benzer. Ne olduğunu ve neye bulandığını bilirsen huzur bulur, kendinle kavga etmezsin. Yoksa aradığının ne olduğunu dahi bilmeden oradan oraya savrulur, buralara kadar gelir sersem sepelek biz tütsülerle laflayıp anlam bulmaya çalışırsın. Hadi git artık. Bak seni çağırıyorlar.
Gerçekten de otobüsümüz yola koyulmaya hazırdı.
Beni bekliyorlardı.
Bir süre daha orada kalıp Thuy Xuan köyünün bilge tütsüleri ile laflamak istesem de ne onlar konuştu ne de ben daha fazla kalabildim.
Öylece sessizce durup gitmemi beklediler.
Otobüs yola koyulduğunda atölyeden kalan tütsü kokularının üzerimdeki giysilere fena halde sinmiş olduğunu fark ettim.
Üstelik bu kez kokular rahatsız da etmiyordu.
Bir süre sonra kaybolacağını bildiğim o kokuları içime çekip tütsü çubuklarının anlattıklarını hızlıca notlarıma ekledim.
Dedikleri gibi hiçten hiçe yolculuk devam ediyordu.
Mehmet Uhri

Posted in Tamirhaneden | No Comments »

VİETNAM KAMBOÇYA LAOS NOTLARI -7

Eylül 15th, 2024
BANYAN VE BAMBU
Tarih boyunca işgal ve savaşlar yaşamış Vietnam coğrafyasında sanki hiç bunlar yaşanmamış gibi hayatın normal biçimde akıyor olması gezginleri şaşırtıyor olmalı.
Öyle ya, çok değil bir kuşak önce yaşanmış işgal, savaş ve acılar hiç mi öfke ve intikam arzusu bırakmadı diye insan düşünmeden edemiyor.
Yedi düvelle savaşmışlar. Hepsini yenip göndermişler.
Yaşanan tüm acıları bir savaş müzesine yerleştirip hayatın dışına çıkarıp bir şey olmamış gibi yollarına devam edebiliyorlar.
İntikam aramıyor, kimseye düşmanlık da beslemiyorlar.
Geçmişi geride bırakıp ileriye bakmayı seçiyorlar.
Üstelik bunu olağan bir tavır olarak görüyorlar.
Ülke nüfusu artmaya ekonomik anlamda da büyümeye devam ediyor.
Zamanında fakirliği paylaştıran komünist yönetim büyümenin getirdiği zenginliği de eğitim, alt yapı ve sosyal kazanımlar olarak paylaştırıyor.
Yaşanan onca acıya ve kayıplara rağmen hayatın olağan akışında devam ediyor görüntüsünü dışarıdan bakanlar için anlamlandırmak zor olsa da bölgeye has iki ağaç üzerinden açıklanabilir olduğunu düşünüyorum.
Vietnam özelinde bölgenin genelinde her ortamda karşılaşılabilecek banyan ve bambu ağaçlarından söz ediyorum.
Banyan ağacı Hint inciri veya boğucu incir olarak da adlandırılıyor.
Bulunduğu yerde binlerce yıl yaşayabildiği için ölümsüz ağaç olarak biliniyor.
Bu haliyle göç etmeden, asimile olmadan kalabilmiş coğrafya insanlarını andırıyor.
Banyan ağacı ölümsüzlüğünü kendini yenileyebiliyor olmasına borçlu.
Dallarından çıkan ipliksi uzantıları toprağa doğru sarkıtıp tutunuyor. Tutunduğu yerde kök salıp yukarıya doğru yeni bir ağaç gibi büyümeye başlıyor.
Ağaç yaşlanıp yıprandıkça dallarından sarkıttıklarıyla büyüyüp ağaca destek olan yan dallar gövdeyi kuşatıyor.
İçinden yaşlanan ağaç, dışarıdan eklenen dikine yan dalların oluşturduğu kalabalık gövdeyle hayatta kalmayı başarıyor.
Vietnam insanları da onca acıya, içinden çürümeye rağmen bulundu yerde banyan ağacının yaptığı gibi boşluğa saldığı köklerine yani geleceğe dönük hayallerine tutunup kendini oraya çekerek hep genç kalmayı başarıyor.
Hiçbir yere gitmiyor, yaşadığı acıları içine hapsediyor ve geleceğe dair kurduğu hayallere tutunup varlığını sürdürüyor.
Peki ya bambu ağacı?
Bu haliyle Vietnam özelinde bölge insanları bir yanıyla banyan ağacı gibi hayallerine tutunup geçmişi ardında bırakırken içinde bulundukları anı da bambu ağacı daha doğrusu bir bambu ormanı gibi yaşıyorlar.
Vietnam Kamboçya Laos’un kalabalık coğrafyasında insanlar bambu ormanı gibi dip dibe yan yana ve aralarından birilerinin daha fazla büyümesine izin vermeksizin toprağı, suyu ve ışığı eşit paylaşıyorlar.
Bölgenin o arı kovanını andıran eşitlikçi, paylaşımcı ve barış içindeki insanları mücadele etmek yerine hayat kaynaklarını olabildiğince paylaşıp yan yana iç içe durarak, birbirlerini hayatlarına katarak yaşıyorlar.
Bambu ormanlarında olduğu gibi…
Eğilse de yıkılmayan esnek düzgün gövdesiyle doğruluk ve dürüstlük ağacı olarak da bilinen bambu ağacının üremesi de Vietnam insanlarının yaşam anlayışı ile benzerlik gösteriyor.
Bambu tohumu uygun yere ekildikten sonra düzenli sulanıp kurumaması gerekiyor.
Bu haliyle ilk yıl filizlenmiyor. İkinci, üçüncü ve hatta dördüncü yıl da filizlenmiyor.
Beş yıl sonra tohum filizlenip hızla büyümeye başlıyor.
Altı hafta gibi kısa sürede inanılmaz hızda büyüyerek yirmi metrenin üzerine çıkıyor.
Kocaman ağaca dönüşüyor.
Banyan ağacı gibi uzun ömürlü olmasa da bambu ağacı sabır ve azimle günümüz Vietnam’ı gibi kısa sürede hızlı ekonomik büyümeyi yakalayabiliyor.
Vietnam bir yanıyla banyan ağacının bilgeliği ile hayallerine yani geleceğe doğru yolculuk yapabilirken diğer yanıyla bambu ağacı gibi sabır, azim ve akıl ile hızlı büyüyüp gelişmeyi bu haliyle ülkenin sürekliliğini sağlayabiliyor.
Günümüzde bambu ağacını andırırcasına hızlı ekonomik büyüme gösteren Vietnam yeri geldiğinde banyan ağacı gibi bilgece beklemeyi ve kendini gençleştirmeyi de başarıyor.
Yani ne yapılırsa yapılsın insanlar da ağaçlar gibi kendi doğasına tutunup teslim olmuyorlar.
Eğilip bükülüp bulunduğu kabın şeklini almayı matah bir şey sanan bizim gibi gezginler için anlaması kolay olmasa da içselleştirdikleri bu özgün yaşam biçimini mitolojilerinde de yaşatıyorlar.
Mitolojik anlatılar akıl, bilgelik, güç ve güzellik kavramları üzerinde şekilleniyor.
Güzellik Anka kuşu ile simgelenirken Ejderha gücü ifade ediyor.
Akıl tek boynuzlu at (Unicorn) ile bilgelik ise kaplumbağa ile simgeleniyor.
Dikkat edilirse akıl ve bilgeliği birbirinden ayrı tutuyorlar.
Bilgeliği yalnız akıl ile ulaşılan bir yer veya durum olarak görme eğiliminde olanlara da sanırım gülüp geçiyorlar.
Yani…
Yani bilgeliği banyan ağacına, aklı ise bambu ağacına benzetirsek bunların bir aradalığı ile bölge coğrafyasının gizemine bir miktar yakınlaşabiliriz diye düşünüyorum.
Vietnam Kamboçya Laos coğrafyasında insanlar bir bambu ormanı gibi paylaşımcılığı bırakmadan, rekabetin acımasızlığından uzak durarak hızlıca büyüyüp gelişebildikleri gibi yeri geldiğinde banyan ağacı gibi içine kapanıp bilgece sabır içinde değişip dönüşmeden hayatta kalmayı başarabiliyorlar.
Bir şey daha var…
O coğrafyayı gidip görmeden sözünü ettiğim ağaçların gölgesinde oturup zaman geçirmeden bu bağlantıları kuramayacağımı ve bu satırları kaleme alamayacağımı itiraf etmem gerekiyor.
Yani gezilen coğrafyalarda görünen ve anlatılanlar kafamızı fazlasıyla dolduruyor olsa da bazen suskun bir ağaç gölgesi işin aslını çok daha anlaşılır kılabiliyor.
Bir de…
Şair o topraklarda yaşasaydı meşhur davetini “Yaşamak banyan ağacı gibi tek ve hür ve bir bambu ormanı gibi kardeşçesine. Bu hasret bizim” şeklinde kaleme alır mıydı diye düşünmeden edemiyorum.
Mehmet Uhri

Posted in Tamirhaneden | No Comments »

VİETNAM KAMBOÇYA LAOS NOTLARI -6

Eylül 15th, 2024
VİETNAM KAMBOÇYA LAOS NOTLARI- 6
SIFIRI TÜKETMEK
Gezginler için gidilen coğrafya, insanlar ve kültür pek çok şey anlatıyor olsa da gerçek gezginlik sanırım biraz kendine doğru da yolculuk yapmayı gerektiriyor.
Kendinden uzaklaşıp başka bir kültür veya dünyadan kendine bakabilme, başka gözle kendini tanıma çabası da gezginliğin önemli bir parçası olmalı diye düşünenlerdenim.
Hal böyle olunca gezilen ülkeye dair gezginlere sunulan ve göz önünde olanlarla yetinmek çoğu kez yeterli gelmiyor.
Gezginin tutkusu, görünenin ardını ve hatta orada olması gerekirken olmayanları da araştırmaya yönelebiliyor.
İyi de oluyor…
Vietnam özelinden Güneydoğu Asya’ya bakıldığında kalabalık ve hareketli nüfus, geri kalmışlığını terk etmeye hazırlanan dinamik ve gayretli ekonomi, olanca fakirliğe karşın doğanın bahşettikleri sayesinde kıtlık ve açlık yaşanmayan bir coğrafya görünüyor.
Göz önünde olanlar kabaca böyle.
Batının modern ve biraz da üstenci bakışıyla görünen bu olsa da bölgenin büyük şehirlerindeki yaşam biçimlerinin ayrıntıda Batıdakiler gibi olmadığı da dikkat çekiyor.
Şehirler doğa ile mücadele ederek doğaya rağmen kurulmayıp günlük hayatı içine alacak biçimde doğa dostu biçimde inşa edilmiş görünüyor.
Bölgeye hayat veren akarsuları kirletmek veya endüstriyel tarıma açmak yerine olduğu haliyle suyun getirdiği doğaya uyum göstermeye özen gösteriyorlar.
Doğayı, suyu araçsallaştırmaya çalışmıyorlar.
Ne kadar gelişirlerse gelişsinler doğayı kendileri için bir engel veya evcilleştirilmesi gereken yaşamsal unsur olarak gören Batı düşüncesinin tersine ona uyum göstermeye çalışmaktan vaz geçmiyorlar.
Üstelik doğa ile barışık bu “farklı” yaşam biçimini sanayi toplumlarında görmeye alıştığımız şekliyle her fırsatta insanın doğaya karşı zaferi diye borazanla duyurmaya, propagandasını yapmaya da gerek görmüyorlar.
Gören veya az çok hissedenlere sezdirmekle yetiniyor kendi doğrularını kimseye dayatmıyor, yanlışta ısrar edenlere cevap bile vermiyorlar.
Batının analiz ve senteze dayanan ve neden sonuç ilişkisi içinde parçalı ilerleyen düalist bakış açısının Vietnam özelinden bakıldığında günlük hayatı anlamada işe yaramadığından, kısaca başka türlü bir hayattan söz ediyorum.
O coğrafyada hayata bütüncül bakan farklı bir hayat yaşanıyor.
Dini öğretilerinde de hayatı doğal akış veya süreç olarak görme, hayat ağacı gibi okuma eğilimi bölge insanını mücadeleci olmaktan çok barışçıl olmaya yönlendirmiş gibi görünüyor.
Bu durumu, hayatı parçalara ayırıp her aşamasını yönetmeye çalışan bizler gibi mücadeleye yatkın olanların anlaması hiç kolay değil.
Ne de olsa bizlere ekmeğin aslanın ağzında olduğu öğretildi.
Halbuki, hiç de öyle değilmiş.
Bölgeyi istila ederek kendi yaşam biçimini dayatan sömürgecilerin o faydacı aklına direnç gösterip, kendi yaşam biçiminde kalmaya ısrar etmiş olmaları da aynı bakış açısının ürünü olarak okunabilir.
İşte tam da bu nedenle Vietnam Kamboçya Laos gezginleri için sözünü ettiğim özgün yaşam biçimini anlamada görünenlerin ardına ve hatta göz önünde olmayanlara bakmak gerekiyor.
Söz gelimi sıfır kavramını bizim kullandığımız gibi kullanmıyorlar.
Daha doğrusu günlük hayatta sıfırdan uzak duruyorlar.
Binalarda zemin veya sıfırıncı kat yok. Katları numaralamaya birinci kattan başlıyorlar.
Sıfırın o gizemli başlangıç veya bitiş mesajını hayatın dışında tutmaya özen gösteriyorlar.
Başlangıçta önemsiz görünen bu ayrıntı kavramsal olarak sıfıra baktığımızda bizlere çok şey anlatıyor.
Sıfır nedir?
Matematiksel anlamını bir kenara bırakırsak kavramsal olarak “hiçliğin varlığı” gibi bir tanım yapılabilir.
Sıfır bizler gibi analitik düşünmeye yatkınlar için başlangıç veya sonu ifade etmede işleri hayli kolaylaştırıyor olsa da kavramsal olarak hep itici bulunmuştur.
Çünkü, sıfır bir duraklama noktasıdır.
Sıfırın varlığı akışta bir an için de olsa duraklamadır.
Bu haliyle ataletsizlik hatta ölüm ile ilişkilendirilmektedir.
Halbuki doğada esas olan akıştır, değişim ve dönüşümdür.
Doğal olan ise neden/sonuç, fayda/zarar, özne/nesne gibi pencerelerden görmeye çabaladığımız kesintiler değil hayatın sadece bir akış olduğu gerçeğidir.
Sıfır yerine “bir” ile başlandığında sayma veya akışın devamlılığını sağlanırken, sıfırın oluşturacağı duraklama da ortadan kalkmaktadır.
İçinde yetiştiğimiz kültürün her şeyi sıfırdan başlatmaya dayalı düşünce yapısıyla bu toprakların yaşam biçimini anlamak hiç kolay değil.
Hatta bırakın başlangıç ve bitiş aramayı “bazılarımız” için sıfırdan başlamak hep orada kalma çabası olarak bile görülebiliyor.
Tamam, sıfır kilometre garaj arabası emsallerine göre daha değerli olabilir.
Aynı durum hep genç kalmaya çabalayarak geçmiş koca bir ömür söz konusu olduğunda anlamını yitirmiyor mu?
Vietnam Kamboçya Laos coğrafyası hayatın akışına katılmak yerine sadece sıfırdan bire olan aralığı doldurmakla zaman harcayanlara, nesneleştirdikleri bedenlerinin içinde bir de ömür olduğu gerçeğini hatırlatıyor.
Dahası, gösterdiklerinin yanı sıra göstermedikleri ile de gezginlere kendi hayatlarına bakma fırsatı sunuyor.
Hayatın başka türlü de yaşanabileceğini fısıldıyor.
Hatta fısıldamıyor da sezdiriyor.
Batı düşüncesinin başlangıç ve sonuç arayan kesintili düalist bakış açısına karşın bölgede yaşayanlar sıfırdan uzak duruyor.
Böylece önemsiz bir parçası oldukları “süreci, akışı” içselleştirebiliyorlar.
Dışarıdan bakanlar “mistik” diye etiketleseler de tutundukları o koca hayat ağacının farkında olan bölge insanı için bu etiketler anlamsız kalıyor.
Hayat, dönüşerek değişen bir akış ve insan da o akışın içinde görünüp kaybolan geçici unsur olarak tanımlandığında sıfıra neden gereksinim olsun ki?
“Sıfırı tüketmenin” olumsuzlandığı bizim gibi kültürlerden gelenler için, başlangıcın veya sonun olmamasını yorumlamak zor olsa da benim gibi kafası karışıklar için bölgeye dair arayıp bulunamayan “anlama” sanırım sıfırdan uzak durularak ulaşılabiliyor.
Üstelik bunun yaygarasını da yapmıyor, böyle olması gerektiği bilinciyle sessiz bir tevekkül içinde sezdirmeyi seçiyorlar.
Her neyse…
Gezginler için gidilen coğrafya, insanlar ve kültür pek çok şey anlatıyor olsa da gerçek gezginliğin biraz da kendine doğru yolculuk yapmayı gerektirdiği ile başlamıştık.
Sıfırı çoktan tüketmiş Vietnam Kamboçya Laos coğrafyası bence gösterdiklerinin yanı sıra göstermedikleriyle de gerçek gezginlere “içeriye” doğru yolculuk ve kendinle tanışma fırsatı sunuyor.
Mehmet Uhri

Posted in Tamirhaneden | No Comments »

VİETNAM KAMBOÇYA LAOS NOTLARI -5

Eylül 15th, 2024
VİETNAM KAMBOÇYA LAOS NOTLARI- 5
YÜZLEŞME
Vietnam, Kamboçya, Laos’un yer aldığı yarımada tarih boyunca Batıda binlerce yıllık Hint uygarlığı ve Hinduizm, Doğuda ise çok daha eski Çin uygarlığı, Konfüçyanizm ve Taoculuk arasında kalıyor.
Öyle arada kalmış bir coğrafya ki, kaçacak yer yok.
Üstelik iki baskın kültür de toplumsal kast sistemini, köleliği ve görev bilincini dayatıyor.
Kısaca hangi kast sistemi içine doğulmuşsa o kast sistemine boyun eğilip ona uygun yaşanılması bekleniyor.
Vietnam, Kamboçya, Laos ve Tayland ile birlikte bölge coğrafyası ise tüm bu baskın kültürlere rağmen tarih boyunca kendi olmanın ve kendi kalmanın savaşını veriyor.
Bulundukları coğrafyayı terk etmiyor, kültürel dayatma ve asimilasyona da boyun eğmiyorlar.
Zamanında Çin ve Hint uygarlığına nasıl direnç gösterdilerse geçtiğimiz yüzyılda da Fransa, Japonya ve ABD’ne direniyorlar.
Direniyor ve yenilmiyorlar.
Yenilmemeyi ortak bir itirazda buluşup direnişi kitleselleştirerek başarıyorlar.
Dinlere karşı veya dinsiz de değiller.
Konfüçyanizm ve Hinduizm’i bırakıp Budizm gibi kula kulluğu reddeden ve insanı kutsallaştıran yeni bir inanışa tutunuyorlar.
Dahası kendi olabilmenin yolunun birlikte direnmek, birlik olmaktan geçtiğinin de farkındalar.
Üstelik bu direnişi eşitlik veya aynılık gibi dayatmalardan uzak durarak gerçekleştiriyorlar.
Birbiriyle gereksiz hırlaşmak dalaşmak yerine ortak itiraz noktalarına tutunuyor sosyal ortamlarda geçici de olsa sessiz bir denkliği paylaşıyorlar.
O geçici denklik sofralarında görünür hale geliyor.
Bölge coğrafyasında hangi sofraya oturursanız oturun sokak satıcılarında bile sofra paylaşılıyor.
Dahası, yemek büyük bir kapta sofranın ortasına bırakılıyor. Yemek de sofra gibi paylaşılıyor.
Servisi kendiniz yapıyor hakkınız kadar almaya özen gösteriyorsunuz.
Yatılı okul yemekhanesinden hallice diyebileceğimiz bu durum onların birlikte yaşama kültürlerinin önemli bir parçası hatta normali gibi duruyor.
Öyle ki, bunu kum havuzunda oyuncaklarını paylaşıp barış içinde oynayan çocuklar gibi içtenlik ve doğallıkla yapıyorlar.
Göründüğü kadarıyla hayatı da böyle hakkaniyetle paylaşarak, olabildiğince kimseyi incitmeden, barışçıl yaşıyorlar.
Bireyi yücelten ve üstenci modern gözle bakan “kibirli” gezginler için sofra alışkanlığı başlangıçta yadırgansa da bir süre sonra bölge sofralarının normaline alışılıyor.
Öyle ki; gezinin sonlarına doğru bir akşam Hanoi’de kolonyal dönem izleri taşıyan şık bir Fransız restoranında yemeğe oturduğumuzda sofra ile ilgili fabrika ayarlarımızı hatırlayıveriyoruz.
Sanat eseri gibi gayet estetik yerleştirilmiş tabaklarda kişiye özel servis edilen yemekler bedenimizi olduğu kadar egomuzu da doyuruyor.
O masanın çevresinde durup sofra kültürümüz üzerinden kendimize bakabilsek aslında bir arada yaşamak yerine tekil bireyler olarak yaşamaya ne kadar yatkın olduğumuzla da yüzleşivereceğiz.
Böyle bir yüzleşme için bile hazır olduğumdan çok emin olamadığımı fark ediyorum.
Pek çok gezginin yaptığı gibi bölgeye ve insanlarına öylesine üstenci gözle bakıyordum ki Güneydoğu Asya insanlarının gözünden kendimi görmüyor veya bunu önemsemiyordum.
Bunca savaş görmüş coğrafya insanının her savaşta yaşanması beklenen göçler yerine birbirine tutunup direnmeyi seçiyor olmasını basit bir sofra alışkanlığı üzerinden açıklamak zorlama olarak görülebilir.
Haklı bir itirazdır.
Yine de “Onlarda olup bizde olmayan ne var?” sorusuna verilecek birkaç yanıttan biriyle sofralarında karşılaştığımı düşünmeden edemiyorum.
Hanoi’deki o şık Fransız restoranında yenilen yemekten sonra yaşadığım kafa karışıklığı ve yüzleşmeyi çabuk unuturum korkusuyla aşağıdaki satırları kaleme alma gereği duyduğumu da itiraf etmeliyim.
O geceye dair notlarım “Nasıl da iyi geldi?” diye başlıyordu;
“Nasıl da iyi geldi?
Hanoi’de Fransız aşçının usta ellerinden çıkan lezzetli yemeklerden söz ediyorum.
Gezi boyunca farkında olarak veya olmayarak unutturulan bir alışkanlığımızı hatırladık.
Aynı sofranın başında bir araya gelmiş olsak da yemeklerimiz bu kez kişiye özel servis edildi.
Halbuki üzerinde bulunduğumuz coğrafya farklı bir sofra alışkanlığı “dayatıyordu.”
Gezi boyunca yemekler büyük kaplarda masanın ortasına bırakılıyor oradan tabaklarımıza dilediğimiz kadar alıyorduk.
Başlangıçta yadırgasak da bu sofra alışkanlığına çabuk adapte olmuştuk.
Ama yine de bu kez sunulan yemek kendimizi özel ve değerli hissettirecek biçimde bireyselliğimizi okşadı.
Yemeğin lezzetinin yanı sıra narsist yanımıza da dokunan bu durumun iyi hissettirdiğini kabul etmek gerekiyor.
Şimdi bir adım geri çekilip sofraya ve sofranın “ne” liğine bakalım.
Sofra en yalın haliyle karın doyurmak için bir araya gelinen kendine özgü kural ve değerleri olan özel bir “buluşma” bu haliyle toplumun küçük bir modeli olarak görülebilir.
Hatta yenilen yemekle sınırlı bile olsa toplumsal hiyerarşiyi geçici askıya alıp insanları aynı sofra ekipmanı ile aynı lezzette buluşturan eşitlikçi veya denklik sağlayıcı yanından bile söz edilebilir.
Gezi boyunca Vietnam başta olmak üzere üzerinde bulunduğumuz coğrafya insanlarına sofra kültürü açısında baktığımızda eşitlikçilik dayatmasına girmeden bir denklik ve paylaşımcılık olduğunu görüyoruz.
Cadde ve sokaklarda çoğumuzun görüp yadırgadığı arı kovanını andıran o karmaşa içindeki uyumun küçük bir örneği sofralarda yaşanıyor.
İnsanlar birbirinden uzaklaşmak, tekil bireyler olarak yaşamak yerine aynı tencereden birlikte karın doyururcasına geçici denklikler kurup olanı paylaşarak hayatı büyütebiliyorlar.
Sözlerim yanlış anlaşılmasın.
Coğrafya insanının özel olma, kendini değerli hissetme arayışı her insanda olduğu kadar orada da yaşanıyor.
Onca tapınak ve o tapınaklarda yapılan bireysel ritüeller bir şey anlatıyor olmalı.
Bölge insanının öğretiler doğrultusunda kendilik değerini bulmak için kimlik ve etiketlere ihtiyaç duymadan, başkalarının kendi hakkında ne düşündüğü konusunu çok dert etmeden sorunu “içeride” kendince çözmeye çalışıyor olmasını bizlerin anlaması ve anlamlandırması hiç kolay değil.
Vietnam, Kamboçya, Laos coğrafyasından bakıldığında; alıştığımız “normal hayatın” kimlik ve etiketlerin ardına sığınıp başkalarının gözünde kendimizi inşa etmek ve biraz da bencilce onu korumak biçiminde nafile bir çaba olarak bile okunduğunu düşünebiliriz.
Kimliklerimiz, etiketlerimiz, sahip olduklarımız olmadan koca bir ömrün bir “hiçe” dönüşeceğinden öyle eminiz ki bunu sorgulamak gereği bile duymuyoruz.
Güneydoğu Asya şehirlerinin kalabalıklarında kimsenin dikkatine mazhar olmadan fark edilmeden rahatça dolaşıyor olabilmenin verdiği o garip histen söz ediyorum.
Kimsenin kimseyle göz teması kurmaması, buna gerek duymuyor oluşu nasıl da algısal bir boşluk yaratıyor, değil mi?
Halbuki ne kadar alışkınız başkalarının bakışlarında kendimizi bulmaya?
Yaşanılan algısal boşluk ne çok şey anlatıyor?
Sahi en son ne zaman aynaya baktığımızda başkalarının bizi nasıl gördüğünü değil de kendi gözümüzden kendimizi gördük.
Kendi adıma inanın hatırlamıyorum.
İşte o akşam Fransız aşçının elinden tek tek önümüze konulan özel ve lezzetli yemekler sosyal medyada paylaşılan görselleri ile birlikte kendimizi iyi hissettirirken bir yandan da bunları düşündürdü.
Vietnam Kamboçya Laos coğrafyasında insanlar onca fakirliğe rağmen bize göre çok daha dürüst bir tutum içinde kendini gizlemeye ve dönüştürmeye çabalamıyor.
Başkalarının gözündeki algıyla zaman yitirmiyor.
Bölgenin “normali” sofralarında olduğu gibi geçici de olsa paylaşımcı bir denklik üzerine kurulu gibi görünüyor.
“Sofraya bakıp toplum hakkında amma ahkam kesti” diyenleriniz olabilir.
Eh, haksız da sayılmazlar.
Bu satırlar aynı sofrada aynı lezzette buluşmanın sağlayacağı eşitliğin yetmeyeceği ve Vietnam özelinde olduğu gibi yaşamlarımızı kendine ve diğerlerine açmadan, geçici denklikler içinde paylaşmadan bir şeylerin hep eksik kalacağı kaygısıyla kaleme alınmıştır.
Yazı bitti…
Şimdi gidip otel odasındaki aynaya bir kez daha bakacağım.
Belki bu kez coğrafya insanının yaşantısıyla sezdirmeye çalıştığı haliyle kendimi görmeyi başarabilirim.”
Böyle bitiyordu o gece kaleme aldığım notlar…
Güneydoğu Asya’nın mütevazı sosyal iklimi o çok dillendirilen eşitlik ve özgürlük kavramlarının yanına paylaşımcılığı da eklemeden bir şeylerin eksik kalacağını sofra kültürü ile anlatıyordu.
Anlatmak doğru sözcük olmayabilir.
Batının o üstenci ve içi pek de dolu olmayan özgüvenli duruşuna karşın sanki öylece olanca yalınlığı ile sezdirerek ortaya bırakıyordu.
Yüzleşmenin zorluğu da cabası.
Mehmet Uhri

Posted in Tamirhaneden | No Comments »

VİETNAM KAMBOÇYA LAOS NOTLARI -4

Eylül 15th, 2024
Vietnam Kamboçya Laos notları- 4
KÂĞIDIN BİLGELİĞİ
Laos’un Luang Prabang şehri dünya kültür mirası listesinde yer alan pek çok saray ve tapınak barındırıyor olsa da Budist tapınaklarının donuk ve suskun halleri bölge insanının hayat ile kurduğu ilişkiyi anlamaya pek yardımcı olmuyor.
Heykeller ve ritüellere gömülmüş haliyle geçmiş yaşanmışlıklara dokunan Budist tapınaklar bölgeye dair anlam arayanlar için güncele dair çok fazla bir şey anlatmıyor.
Budizm de Mekong ırmağı gibi şehrin içinde ancak hayatın kenarında kalmış gibi görünüyor.
Şehir ise doğa ile barışık mütevazı dünyasını fakir ama onurlu bir sessizlikle sürdürüyor.
Doğadan uzak yapay şehirlerde yaşayan ve Luang Prabang’a dışarıdan şöyle bir bakıp geçen biz gezginlerin tüm bunları anlaması kolay değil.
Kalabalık sayılabilecek nüfusuna karşın bölge insanının hayatla ve doğayla kurduğu ilişkiyi daha doğrusu bizlerin kuramadığı, uzak durduğu, hesaplaşmaya da girmediği ilişkiyi son derece basit şartlarda kâğıt üreten bir atölye üzerinden anlamaya çalışalım;
Laos’ta Luang Prapang yakınlarında bölgeye can veren Mekong nehrinin kollarından birinin yakınında Ban Xang Khong köyünde el yapımı kâğıt atölyesindeyiz.
Bölgede Saa adıyla bilinen Dut ağacı kabuklarının yanı sıra muz ve bambu yaprakları kullanılarak ağaçlara zarar vermeden elde edilen doğal selülozu geleneksel yöntemlerle kâğıda dönüştürüyorlar.
Suda bekletilip gevşetilen ipeksi selülozu hamur haline getirip suyla yumuşatıyor ince elekler üzerine alıp güneşte kurutuyor, kaba sayılabilecek kâğıt elde ediyorlar.
Ürettikleri ham görünüşlü kaba ama tümüyle doğal kağıtlara yapım aşamasında farklı çiçek ve ağaç yaprakları yerleştirdikleri gibi kurutulmuş kağıtların üzerine çeşitli motifler çokça hayat ağacı çiziyorlar.
Bir kısmını da renklendirilip abajur, yelpaze, kutu veya ambalaj kaplamakta kullanıyorlar.
O ham kağıtlardan yaptıkları el ürünlerini satarak geçimlerini sağlıyorlar.
Geleneksel yöntemden vaz geçmiyorlar.
Doğadan aldıkları ile yetiniyor kâğıt hamuruna tutkal ve benzeri kimyasal da katmıyorlar.
Bu nedenle elde ettikleri kaba görünümlü yüzeyi pek düzgün olmayan kâğıt ıslanmaya da gelmiyor.
Suya atıldığında dağılıp suya karışıyor.
Hayat ve doğa ile kurdukları ilişki de bu kağıtlar gibi tümüyle doğal ve geçici.
Üstelik bu durum onları hiç rahatsız etmiyor.
Yaşam biçimleri anladığımızdan çok farklı.
Güneydoğu Asya insanlarının çoğu gibi hayatın başı sonu olmayan bir akış hatta bir sürükleniş olduğunu kendilerinin de bu akış içinde geçici olduklarını sessizce kabullenmiş görünüyorlar.
Bizim gibi doğadan kopuk hatta neredeyse doğaya düşman yaşayan kentli insanların anlaması zor olsa da coğrafyanın gerçeği böyle.
Doğa ile iç içe onun bir parçası olarak yaşıyorlar. Bölgenin olanca fakirliğine karşın doğa onları aç bırakmıyor.
Aralarında sessiz bir uzlaşı varmış gibi görünüyor.
Bu kabulleniş onları huzurlu ve sakin kılıyor. Hayatı bizler gibi bir mücadele olarak görmüyorlar.
İçinde bulunduğu doğayı değiştirmeye çabalamaktansa doğaya katılıp akışın, sürüklenişin bir parçası olmayı çok daha anlamlı ve değerli buluyorlar.
Gel de Oğuz Atay’ı anma…
Hayatı bir tutunma çabasından çok ürettikleri kağıtlar gibi doğadan gelip doğaya giden başı sonu pek de önemli olmayan gelip geçici bir süreç olarak yaşıyorlar.
Var oluşunu kalıcı kılmak için doğadan uzaklaşıp onunla savaşan faydacı akla inat ürettikleri kâğıt gibi doğanın ürünü olmak ve günü geldiğinde suya karışıp doğanın bir başka parçasına dönüşeceğini bilmek bölge insanına ürkütücü gelmiyor.
Üstelik tüm bu yaşam tercihlerini açıklamaya veya başkalarına dayatmaya da girişmeden bilgece “kendiliğinden” yaşıyorlar.
Ömürlerine fazlasıyla benzeyen o ham kağıtların üzerini yazı ve resimlerle süsledikleri gibi onlardan abajur, yelpaze veya kaplama malzemesi olarak kutu veya torba yapıyorlar.
Uzaklardan gelip kendi değer ve yargılarıyla bölgenin gelişmemişliğine üstten bakan, koca bir hayatı kazanım, edinim, unvan ve kimliklerle süsleyerek tüketenler veya hep başkaları için çalışıp ömrünü bir işleve dönüştürenler için o küçücük işletme ve ürettikleri kağıtlar sert bir yüzleşme fırsatı sunuyor.
Kâğıdın suskun bilgeliği diyelim.
Çoğu kez ürettikleri kâğıdın üzerine kocaman hayat ağacı resmetmeyi seçiyor olmaları da fazlasıyla anlamlı.
Üzerinde hayat ağacı olsa da olmasa da gelip geçici bir sürecin akışın içinde onca fakirliğe rağmen mutlu mesut yaşıyorlar.
Bu süreci veya akışı göremeyen gözler ise kâğıdın bilgeliği ile yüzleşmek yerine üzerindeki motife bakıyor ve yine aklınca sonuç çıkarmaya kalkıyor.
Neymiş? Motif olmuş, olmamış, güzel, çirkin, iyi, kötü vb.…
Kâğıdın bilgece sezdirdiklerine yüz çevirenler ise kendi hayatlarında yaptıkları gibi kâğıdı bırakıp koca bir ömrü kimlik, etiket, unvan ve benzeri daha ne varsa sahip olma çabasıyla tüketiyorlar.
Üzerine tutunduğu gelip geçici kâğıt gerçeğini görmüyor veya görmek istemiyorlar.
Peki sonra ne oluyor?
Günü geldiğinde kâğıdın üzerine kattıklarını gösterişli bir mezar taşında adının önüne yazıp bu yanda bırakıyor kağıtla birlikte suya ve doğaya karışıp yok oluyorlar.
Halbuki hayatın akışında ömür diye tutunduğumuz o kâğıt parçası kısa süreli de olsa suyun üstünde görünür olmamızı sağlıyor.
O kadar…
Nalongkone isimli o küçük atölye ve ürettikleri kağıtlar bilgece sezdirmeye çalışsa da çoğumuz “başka” bir hayatın güvenlik ve konfor alanında kalmayı “akılcı” buluyoruz.
Mekong ırmağı ve Luang Prabang şehrini bütün olarak görmek yerine çektiğimiz fotolar ile parçalayıp yanımıza alıyor büyük resimden uzaklaşıyoruz.
Üstelik, içinden geçmekte olduğumuz hayatın akışını görmeyip başkalarının hayatı ile çokça ilgilenerek koca bir ömür tüketiyor bile olabiliriz.
Sona gelindiğinde geriye birkaç küçük anı veya yaşanmışlık dışında elde avuçta bir şey kalmadığını şaşkınlık içinde görüyor şımarık bir çocuk gibi bu durumu da inkâr etmeye çabalıyoruz.
Her neyse…
Laos’un olanca fakirliğine rağmen Luang Prabang yakınlarındaki Ban Xang Khong köyünde Saa kâğıt atölyesi bölgedeki pek çok benzer atölye gibi aynaya bakma cesareti olanlara çok şey anlatıyor.
Benim için sert bir yüzleşme olduğunu itiraf etmeliyim.
O insanlardan ve el emeği ile ürettikleri bilge kağıtlardan sezebildiklerimi kaleme almaya çabaladım.
Yine de dışarıda sözcüklerle ifade edemediğim çok şey kaldı.
Luang Prabang yakınlarındaki Ban Xang Khong el işi atölyelerinin bilge kağıtları, gözlerini kaçırmayanlar için tapınaklarda bulamadığımız “anlama” dair sanırım üzerindeki desen ve renklerden çok daha fazlasını anlatıyor.
Mehmet Uhri

Posted in Tamirhaneden | No Comments »

VİETNAM KAMBOÇYA LAOS NOTLARI -3

Eylül 15th, 2024
VİETNAM KAMBOÇYA LAOS NOTLARI -3
DIŞIMIZDAKİ DIŞ
Laos’un Luang Prabang yakınlarındaki Ban Naoue dağ köyüne gidene kadar ne varlıkları ne de yaşadıkları hayat hakkında bilgi sahibiydim.
Hmonglardan söz ediyorum.
Kedi gibi özgür ve boyun eğmeden yaşayan insanlardan.
Kendi dillerinde “özgür insan” anlamına gelen Hmong adıyla anılıyorlar.
Hmonglar Güney Çin dağlarında pagan geleneklerini sürdürerek yaşayan animizme inanan özgün dilleri olan insan topluluğu olarak biliniyorlar.
Batının Roman kabileleri gibi tarih boyunca hep öteki olarak kalmış, asimile edilememişler.
Bilinen kökenleri M.Ö. 2. Yüzyıl Qin hanedanlığına kadar uzanıyor. Egemen uluslarca biraz da aşağılayıcı olarak Miao veya Meo (kediler-barbarlar) şeklinde adlandırılıyorlar.
Eh, aşağılayıcı olsa da kedilerin o gururlu ve kolay evcilleşmeyen halleri düşünülürse çok da yanlış bir benzetme değil.
Tarihleri boyunca kendi doğalarından vaz geçmeden, asimile olmadan yaşıyor, egemen kültür tarafından “evcilleştirilemiyorlar.”
18. Yüzyılda baskıcı Qing hanedanı tarafından Çinli olmaya ve dinlerini değiştirmeye zorlanınca daha güneye Burma, Vietnam, Laos ve Tayland’a kaçıp yaşamlarını sürdürüyorlar.
Laos’un dağlık bölgelerinde şehirlerden ve insanlardan uzak duruyor, doğal malzemelerden yaptıkları kulübelerde içinde bulundukları doğanın parçası olarak kabile halinde yaşıyorlar.
Ruhlara inanıyor kabilenin çocuk ve yaşlı üyelerine değer veriyorlar.
Pagan ve animistik inançları doğrultusunda dağın, taşın, ırmağın da ruhu olduğuna inanıyorlar.
ABD Vietnam ile girdiği savaşta Ho Chi Minh ordusunun Laos üzerinden Güneye ilerleyişini durdurmak için ülkeyi bombalarken 1960’ ların başında CIA’ de Vietnam’da yaşayan fakir Hmong kabilelerini komünizm yanlılarına karşı silahlandırıp iç savaş çıkartıyor.
CIA’nin tarihindeki bu ilk iç savaş denemesi başarılı olsa da ABD’nin savaşı kazanmasına yetmiyor.
ABD ülkeden çekildiğinde iç düşman olarak görülen Hmonglar’a yönelik baskı katliam düzeyine ulaşınca ülkeden kaçıp komşu ülke Tayland’a ve daha sonra ABD’ye sığınıyorlar.
Tüm bunlar yaşanırken gittikleri yerlerde Hmongların yaşam biçimleri değişmiyor.
Özgün animistik pagan inançları, her kabilenin öte dünya ile iletişim kurabilen şamanı ve özgün dilleri ile herkesten uzak yaşamayı sürdürüyorlar.
1992 yılında ABD Birleşmiş Milletler desteği ile Tayland’da göçmen kamplarında yaşayan Hmongları biraz da zor kullanarak fakir ülke Laos’a göçe zorluyor.
Dünyanın gözü önünde insanlık trajedisi yaşanıyor.
1994 de Birleşmiş Milletler bu insanlar varlığını kabul edip “Hmong” ismini tescilliyor ve diğer aşağılayıcı isimlerin kullanımını da yasaklıyor.
Hmonglar savaş sırasında “birileri” tarafından kullanılmış olsalar da roman topluluklar gibi uzak durulan, istenmeyen, özgür ve “değişik” halleri ile değişmeden yaşamayı sürdürüyorlar.
Doğanın verdikleri ile yetinen ve doğanın parçası olarak kalmaya, doğaya tutunmaya çalışan halleri ile Hmongları evcil kentli insanların anlaması, anlamlandırması kolay görünmüyor.
O evcil kentli insanlardan biri olarak Hmong köyü ziyareti üzerine izlenimlerimi not etmeye çalıştığımda orada yaşayanların gözünden kendimle sert bir yüzleşme yaşadığımı itiraf etmeliyim.
Hmong köyünde geçen o kısacık süreye dair notlarım göz önünde olanı inkâr etme, unutmak istemeye dair yüzleşmeyle başlıyor;
“Ne çabuk unutuverdik.
Sanırım unutmak istedik.
Gün içinde gezilen onca yer arasında başımızı eğip kafamızı çevirdik sesimizi bile çıkarmadan hızlıca geçiverdik.
Hmongların yaşadığı Ban Naoue köyünden söz ediyorum.
“Dışımızdaki dış” ile kısa süreli de olsa çarpıcı bir karşılaşmaydı.
Sosyologlar toplumsal ilişkileri oyuna, sosyal ortamı da oyun alanına benzetirler.
İçine doğduğumuz kültür oyun alanımızdır. Bu alanda alıştığımız bilinen sosyal hayatı “oynarız.”
Burası bir anlamda ait olduğumuz alan yani “içerisidir.”
İnsan kendini yeryüzünde bu şekilde içeride konumlandırırken sosyal anlamda bir de “dış” tanımlar.
O “dış” ile olan yakınlık uzaklık ve bağlantısallığa göre de kendi konumunu belirler.
Vietnam, Kamboçya, Laos yolculuğunun farklı kültürlere, alışkın olmadığımız oyunlara kısaca “dışa” yolculuk olduğunun farkındaydık.
Gezi boyunca da durumu böyle kabullendik.
İlk günler, beklediğimiz üzere bize öğretilen “dış” ile tanıştık.
Buraya kadar her şey beklediğimiz gibiydi.
Ancak Ban Naoue köyünde Hmong insanlarının yaşamakta olduğu hayat ile karşılaşınca işler karıştı.
Orada başka bir “dış” vardı.
Laoslu yerel rehberin bile köyde yaşayanlardan uzak durduğuna şahit olduk.
Hmonglar bizim için olduğu kadar Laoslular için de bir başka “ötekiydi.”
Ban Naoue köyünde anlamlandıramadığımız daha önce görmediğimiz ve bu nedenle kendimizi konumlandırmada zorluk çektiğimiz yeni bir dış ile karşılaştık.
O köyde yüzleşmek zorunda kaldığımız ifade etmesi anlamlandırması zor görünen o yeni algıyı “dışımızdaki dış” şeklinde ifade edebilsek de hissettiklerimiz için eksik kalacağı kaygısındayım.
Hmongların yaşadığı Ban Naoue köyü bildiğimiz tüm dışların ötesindeydi.
Kendi olmak ve kendi kalabilmek için yeryüzüne tutunmaya çalışan bir grup “özgür” insanla karşılaştık.
Köyde yaşayanlar bizlere hayli uzak ve “başka” görünüyordu.
Ancak bir şey daha vardı.
Köy sakinleri için bizler de bir o kadar uzak ve “başka” idik.
Hmong insanlarının gözünde bizler de farklı ve ötekiydik.
Yaptıkları el işlerini satmak biçiminde kurdukları bir oyunun sadece nesnesiydik.
Kısaca yan yana dursak da köy sakinlerinden ayrıydık.
Bu ayrım sözcüklere dökülebilir olmasa da hepimiz hissettik.
Belki çocuklarının bir adım ötesinde sessizce duran annelerin bakışlarında yakalayanımız olmuştur.
Köyün her yerinden fakirlik akıyor olsa da o annelerin bakışlarında içimizde bir şeylerin ezildiğini hissediyorduk.
Onlar orada yaşıyordu ve o bakışlarda kendimizi konumlandırmakta zorlanıyorduk.
Onca yoksulluk içindeki köy sakinleri “başka” bir normalde yaşıyordu.
Köyün tozlu sokaklarında neşe içinde koşturan çocuklarla göz göze geldiğimizde ister istemez kendi normalimizi de sorgulamak zorunda kalıyorduk.
O gün orada “dışımızdaki dış” ile karşılaştık.
Pek çok ziyaretçi için o köyde yaşananların öznel ve sessiz bir travma gibi iz bırakmış olabileceği düşüncesindeyim.
Çünkü unutmak istedik.
Hmonglu çocukların gözünden kendime baktığımda içimdeki matruşkalar kadar dışımızda da henüz görmediğimiz, belki de görmek istemediğimiz başka matruşkalar başka “dışlar” olduğunu düşündüm.
Sonra…
Sonra çoğumuzun yaptığı gibi kendi güvenlik ve konfor alanıma, içine doğup büyüdüğüm normal kabul ettiğim “evcil algılar” dünyama dönüp şaşkınlık ve biraz da suçluluk duygusu içinde bu satırları kaleme alma gereği duydum.
Ne bileyim?
Sanırım, unuturum veya unutmak isterim diye endişe ettim.
Ban Naoue köyündeki çocukların bilinen tüm dışların ötesinde farklı bir hayata tutunmak zorunda olduğunu, bize öğretilen “dışların” da ötesi olduğunu düşünmenin kafaları karıştırdığının farkındayım.
İyi ki de öyle…”
Kaleme aldığım notlar böyle bitiyor olsa da köye dair sözcüklerin ifade edemediği pek çok şeyin eksik kaldığını düşünüyorum.
Hmong insanlarının onca güç yaşam koşullarına direndiklerini, kendi olmak ve kendi kalmak için “kedi ve barbar” biçiminde aşağılansalar da vaz geçmediklerini düşündüğümde içine doğduğumuz “oyunu” ne çabuk kabullenip boyun eğdiğimizi ve kolay evcilleştirilmiş olduğumuzu düşünmeden edemedim.
Bir başka açıdan baktığımda da Hmong ve benzerleri gibi doğa ile mücadele etmek yerine uyumlu yaşamayı seçen, dayatılan yaşam biçimine boyun eğmeyenlerin varlığının insana dair umutları tazelemeye yeteceğini gördüm.
Laos’un Luang Prabang şehri yakınlarındaki Ban Naoue köyü Hmongları “dışımızdaki dış” ile sert bir yüzleşme yaratıyor olsa da gözlerini kaçırmayanlara içinde bulunduğumuz evcil algılar dünyasını ve oynadığımız oyunu da gösteriyor.
Yeter ki gözlerimizi kaçırmayalım…
Mehmet Uhri

Posted in Tamirhaneden | No Comments »

VİETNAM KAMBOÇYA LAOS NOTLARI -2

Eylül 15th, 2024
İSTİRİDYENİN YOLCULUĞU
Orta Vietnam’ın Hue kentinden tur otobüsü ile Da Nang şehrine geçiliyordu.
Uzun sayılabilecek yolculuk sırasında bir göl kenarında kısa süreli mola verilmişti.
Yol üstünde birkaç metruk binadan oluşan mütevazı bir yerdeydik.
Öyle ki, gezi programında mola verdiğimiz yerin adı bile geçmiyordu.
Sahile doğru ilerleyip bir kenarda yığılı duran istiridyeleri ayıklayan yöresel giyimli balıkçılara yaklaştım. “Burası neresi?” diye sordum. Yanıt alamadım. Açıkçası kafalarını kaldırıp yüzüme bile bakmadılar.
Sorduğum sorunun yanıtı ise elime aldığım kabuğu açılmamış henüz hayatta olan istiridyeden geldi;
“Bizler Dam Cau Hai lagününün sefil istiridyeleriyiz.” Diye söze girip o kısacık duraklamada bulundukları yeri, insanlarını ve kendini anlattı;
“Bizler buranın istiridyeleriyiz. Suya ve toprağa aitiz.
Bu lagünden ayrılamayız. Birbirimize tutunur, tutunduğumuz kadar tanır, hepimizin aynı olduğunu sezer, öyle olduğunu hayal ederiz.
Birbirimize tutunup bir kısmını paylaştığımız kabuklarımız sayesinde yalnız olmadığımızı bilmek iyi gelir.
Gerçi, aramızda uzaklara derinlere kaçıp yalnızlığı seçenlerimiz de vardır.
Onlar lagünde biraz daha fazla kalsalar da sonuç değişmez.
Hepimiz aynı su ve toprağa aitiz.
Uzaktan bakıldığında lagün, hayata tutunup kendi eşini oluşturmaya çabalayan istiridyeler için bir çalışma kampını andırır.
Yüzeyi düzgün tutunması kolay olduğu için “birilerinin” suya bıraktığı lastik tekerleklere yapışır öylece ömür tüketir sıranın gelmesini bekleriz.
Yeterli büyüklüğe ulaştığımızda da tutunduğumuz yer ile birlikte derdest edilir, şimdi olduğu gibi karaya çıkarılır, ayıklanırız.
Sonrası ise hepimiz için bilinmezliğe bir yolculuktur.
Geriye kabuğumuz kalır. Zamanla o da ufalıp toprağa karışır.
Yerimize geleceklere lagünde yer açarak süren yavaş bir yok oluş, ölüme gidiştir, istiridyenin yolculuğu.
İçinde küçük inci tanesi oluşturabilenlerimiz de vardır. İnci yüzünden “birilerince” itibar görseler de aynı bilinmezliğe sürüklenince çok bir anlamı da olmuyor.
Dedim ya; Bizler bu lagünden ayrılamayız.
Tutunacak düzgünce yer ararız.
Bize kolayca tutunacak bir şeyler uzatanlara kanar kolay olanı seçeriz. İnsanlar gibi…
Tutunduğumuz yeri özgürce seçtiğimiz düşünür tuzakta olduğumuzu aklımıza bile getirmeyiz.
Hoş bizleri yetiştirip toplayan bölge insanı da bizlerden çok farklı değildir.
Onlar da lagünün tuzağındadır.
Sorsan; burada olmalarının kendi seçimleri olduğunu söylerler.
Halbuki onlar da bizim gibi buralara yapışıktır. Kolayına gelen hayata tutunur kaderine razı olur, ancak bunu kendilerine bile itiraf edemez, bizler gibi hiçbir yere de gidemezler.
Dahası hep kendilerini anlatsalar da başkaları için çalışır, başkaları için yaşarlar.
Onca emeğe karşılık kazançları günü kurtarmaktan öte değildir.
Bizler gibi geçer giderler. Kabukları bile kalmaz.
Dedim ya fazlasıyla bize benzerler.
Bir farkla; biz istiridyeler tüm bunları bilir ve kabullenerek yaşarız.
Sizin gibi durup uzaktan bakanlar sadece istiridyeleri ve avcıları görse de Dam Cau Hai lagününde asıl gerçek sudur.
Su her şeyin sessiz hakimidir.
Herkes her şeye itiraz edebilir ama kimse suya ses çıkarmaz.
Çıkaramaz.
Bizler bu lagünün istiridyeleriyiz. Bölge insanını iyi biliriz.
Özgür iradeleri ile tutunduklarını düşünür kendilerini yaşatan ve hapseden lagünü görmek istemezler.
Lagünde hayatın suya bağlı olduğunu görmek istemeyen insanlar korkularının kendilerini yönetmesine de izin verir.
Bazıları içinde bulundukları açmazın farkında olup uzaklaşmaya çalışsa da çoğu kaderine boyun eğer, itiraz etmeyi aklından bile geçirmez.
Halbuki biz istiridyeler suyun çekilip azalması halinde yerimizi başka canlıların alacağını biliriz.
Bu bizi korkutmaz.
Ne de olsa başlangıcından sonu bilinen yavaş bir yok oluştur hayat.
Ölüme doğru keyifli bir yolculuktur.
Korkularına teslim olup isyan eden, yolculuğunu uzatmaya çalışan, içinden inci tanesi çıkarmaya çabalayanlar olsa da sonuç değişmez.
İnsan her şeyin kendisiyle başlayıp kendisiyle biteceği gibi boş bir inancın esiridir.
O nedenle hiç ölmeyecekmiş gibi, değişmeden dönüşmeden kalacağına körü körüne inanır.
Dahası böyle olmasını istediği için yolculuğun keyfini çıkaracağına nafile bir çırpınış ile hayatın dışına kaçmaya çabalayarak koca bir ömür tüketir.
Günü geldiğinde ise hayat bize yaptığı gibi içini boşaltıp öylece bırakır.
Bu lagünde insan yokken biz istiridyeler yine vardık.
Su olduğu sürece insan olmasa da bizler yine birbirimize tutunup bir şekilde pek de anlamı olmayan yolculuğumuzu sürdürürüz.
Ne kaçabiliriz ne de varmaya çabalarız.
Bizler Dam Cau Hai lagünün istiridyeleriyiz.
Sefil bir yolculuktur yaptığımız.”
Bu sözlerden sonra uzun süren bir sessizlik oldu.
İstiridye susmuştu. Elimde istiridye ile öylece durup ne yapacağımı bilemedim.
Uzaktan yola devam çağrısı gelince elimdeki istiridyeyi usulca ayıklanmayı bekleyen diğerlerinin arasına bıraktım.
Bıraktığım istiridye “Hadi git şimdi. Ama seni bu uzak diyarlara kadar getirenin ne olduğunu da sor kendine. Dürüstçe sor ama. Aradığın yanıtın bir kaçış veya varış olmadığını pek de anlamı olmayan bir yolculuktan ibaret olduğunu umarım anlarsın. Hatta belki de sefil bir istiridyenin son sözleridir kendine söyleyemediklerin. Hadi git artık…” dedi.
Öylece kalakalmıştım.
Otobüsün harekete hazırlandığını görünce alel acele ayıklanıp atılmış kuru istiridye kabuklarından birini cebime atıp hızlı adımlarla sahilden uzaklaştım.
Ne de olsa “yolculuk” devam ediyordu.
Mehmet Uhri

Posted in Tamirhaneden | No Comments »

« Older Entries
Newer Entries »