Harf Tamircisi

Pandemi notları Temmuz 2022

Bu kez kendimle yazıştım.

Masum bir arkadaş buluşması öncesiydi. Sosyal medyadan tanıdığım insanlarla ilk kez bir masa başında bir araya gelecektik. Geç kalma endişesiyle buluşma yerine hayli erken geldiğimi fark edip bir çay rica etmiş, garsondan rica ettiğim kalem ile yol boyunca okumakta olduğum kitabın boş bulduğum sayfalarına bu satırları not almaya başlamıştım.

Covid-19 Pandemisinin korku iklimi sürüyordu.

Kapalı bir mekânda buluşmaya katılıyor olmanın tedirginliğini yaşamıyor değildim. Buluşacağım arkadaşlarımla bir clubhouse sanal odasında tanışmıştım.

Kadıköy için erken sayılabilecek saatte bomboş meyhane ortamında çay içip bir şeyler karalayan olarak çalışanlara da “garip” gelmiş olacağım ki kimse bulaşmadı. İkinci çayı isteyip istemediğimi bile sormadılar.

Her neyse… O gün benim için özel bir gündü. Uzunca bir süre sonra kendime, kendimi anlatıp aklımdan geçenleri yazıya döküyordum.

Tam bir yıl önce pandemi tedirginliği yetmezmiş gibi kalp damarlarımda tıkanıklıklar saptanmış, hastalık kapmaktan korkarak girdiğim hastanede açık kalp ameliyatı olmak zorunda kalmış, kalbimi besleyen damarlar yenileriyle değiştirilmişti. Hayatımda ilk kez ameliyat masasına yatmıştım.

Şairin dediği gibi her şey birden bire olmuştu.

Kalp damarlarımın sorunlu çıkması üzerine konunun duayeni hocamızın kapısını çalmıştım. Hoca onca yoğunluğunun arasında meslektaş dayanışması gösterip beni kabul etmiş kalp damarlarımın görüntüsünü inceleyip derhal ameliyat olmam gerektiğini söylemişti.

Hiçbir yakınmamın olmadığını, hatta asansörü riskli bulup 4 kat merdiven çıkarak yanına ulaştığımı söyleyerek “bu kadar kötü olmamalı” diye itiraz edince yüzüme bakıp “ölüyorsun ve farkında değilsin” diyerek sözümü kesmişti.

Ertesi gün sabah hastaneye yatmış ve bir gün sonra sabah ilk vaka olarak bypass ameliyatına alınmıştım.

Ölümün kıyısından dönmüş biri olarak bu satırları kaleme almaya cesaret etmek için bir yıl beklemiş olduğumu hayretle fark ediyordum.

Açık kalp ameliyatı bir tür elektroşok gibiydi. Ameliyat sırasında kalp durduruluyor, bir süre makineye bağlı kalıyor (teknik anlamda ölüyor) sonra tekrar çalıştırılıyordu.

Ameliyat sonrasında tüm hafıza bağlantılarımın çözülmüş, anılar parçalanmış ve dağılmış gibiydi. Bilincim bulanıktı.

Kendim olduğumu kabullenmem bile zaman alacaktı.

Ameliyattan sonraki  günlerde gördüğüm o garip rüyaları anlamlandırmakta zorlanıyordum.

Hayatımda o güne kadar edindiğim algılar imgeler ve kavramlar bağlarından kopmuş hepsi birbirine karışmış gibiydi.

Hastane sonrası toparlanma ve iyileşme dönemi hayatın yavaş ama kararlı aktığı süreç olarak geçti.

Tüm bunların üzerinden bir yıl geçmişti.

“Acaba ameliyatı yapan hocanın dediği gibi öldüm de rüyada mıyım? Başka birinin rüyasında kendimi yaşıyor görüyor olabilir miyim?” diye düşündüğüm ve uzun süre emin olamadığım günler geçirdim.

(Burada bir parantez açıp; “Hoş, şimdi de çok emin olduğum söylenemez. Hangimiz emin olabiliriz ki?” şeklinde sonu gülücük ile biten bir not yazıp parantezi kapamışım.)

Hastalığımı ameliyat ve sonrasını yurtdışında eğitim görmekte olan ve pandemi kısıtlamaları nedeniyle ülkeye gelme olanağı olmayan kızımdan saklamıştık.

Ameliyattan 3 hafta sonra bilgisayar ekranında karşısına geçip yaşadıklarımı ve süreci sorunsuz atlattığımı anlatırken kızımın bakışlarından ölmemiş olduğumu ve benim için fazlasıyla üzülmüş olduğunun farkına vardım. Konuştuklarımızı hatırlamıyorum ama bana iyi gelmişti.

Yaşıyordum…

Kafamın içindeki kartlar toplanıp yeniden dağıtılmıştı ve oyun devam ediyordu. Yine de üzerinden bir yıl geçmeden elime kalem alıp o günü ve sonrasını yazmaya cesaret edememiştim.

O güne kadar kalemim başka şeyler yazsa da kendimden uzaklaşan ve sonra yeniden yaklaşan kendimi yazmaya bir türlü elim varmadı. Hatırladıklarıma sarıldım.

Unuttuklarımın çokluğunu fark edip ürktüm.

Önemli gördüğüm ne çok şeyin aslında önemsiz olduğunu, bir çocuğun kahkahasının veya bir kedinin o üstten bakan halinin ne denli önemli olabileceğini, asıl önemli ve öncelikli olanın sözcüklere sığmayan hissetmelerin olduğunu düşündüm. Hissettiğim halleriyle hatırladıklarım ile tekrar kendime tutundum.

Aklım oyun ediyordu. Kafamın içindeki kırılmış parçaları bir araya getirmeye çalışıyor, pek çok eksik parçayı bulamıyordum. Eksik olanların ne kadarının bana ait olduğundan emin değildim.

Sabah ve akşam uzun yürüyüşler yaparak form tutmaya çalıştığım zamanlarda clubhouse uygulamasını keşfettim. Başlangıçta sadece dinliyordum. Felsefe tarih fizik mitoloji odalarına dinleyici olarak katılıyordum. Sonrasında konuşmacı olarak da katılıp küçük katkılar sunduğum odalar da olmaya başladı.

Sonra garip ama ilginç bir oda ile karşılaştım.

Yamuk duruş isimli bu odada soyut kavramlar üzerine konuşuluyordu. Odada o gün için seçilen kavram ele alınıyor ve aslında üzerinde uzlaştığımızı sandığımız kavramların ne denli akışkan ve değişken anlamlara bürünmüş olduğuna şaşırarak şahit oluyorduk.

Başlangıçta bilenlere bilmeyenlere, bildiğini sananlara kavram hakkında “ayar” verici nitelikte fazlasıyla didaktik bir şeyler söylediğimi bunun rahatsızlık yarattığını hatırlıyorum. Odaya girdiğimizde ele alınan kavramı hepimizin farklı yorumlamakta olduğunu ve iki saatlik süre sonuna doğru kavram hakkında başlangıçtaki düşünce ve yargıların değişebildiğini görüyorduk. Üstelik bu durumun oluşturduğu düşünsel ortam herkese iyi geliyor bir münazara yapmak yerine kavramı anlama ve anlamlandırmaya çalışarak düşünce dünyamızın zenginleşmekte olduğunu fark ediyorduk.

Didaktik olmayı bırakıp kavrama daha geniş açıdan bakmaya söylemek istediklerimi soruya dönüştürüp konuşma ortamına katkı sunmaya başladım. Kısa süre sonra kendimi odayı düzenleyen ve bulunduğum meyhane atmosferinde birazdan bir araya gelecek olan o güzel insanların arasında buldum.

Söylemek istediklerini soruya dökerek üzerinde düşünülmesini sağlamak daha zor olsa da bu işlem sırasında kafamın içinde kuramadığım bağlar aydınlanıyordu. Görsel hafızamın yitirdiklerini işitsel hafızam tamamlayıp yerine koyuyor gibiydi.

Açıkçası kendimi tanımakta zorlanıyordum. Kimseye fark ettirmemeye çalışsam da bypass ameliyatı sonrası başka biri olmuştum.

Gereksiz inatlaşmıyor, üstüme gelinirse susmayı ve kafamı çevirmeyi seçiyordum. Dışa dönük yanım içe dönük yanımla barışmıştı.

Sonrası da var…

Aylar geçtikçe yaşanan iyileşme ve kendini yeniden bulup tanımlama ve mesleki hayata geri dönüş süreci aile büyüklerinden birinin bakım gerektiren rahatsızlığı nedeniyle zorunlu bir yalnız kalmayı gerektirdi.

İnsan yalnız yaşamaya, kendini oyalamaya ve içindeki çocuğu kabullenmeye kolay alışıyormuş.

Başkalarının gözündeki ben yerine içindeki ben ile bir arada olma, arada içeridekinin de söz alıp konuştuğunu, dışarıyı yönettiğini görüyor olmak iyi gelmeye bile başlamıştı.

Bağlantılar yeniden kurulmuş ve eksik parçaların üzeri bir şekilde örtülmüş olsa da öte yana gidip gelmiş olmanın verdiği garip duygu ile insanları, yaptıklarını kolay affediyor veya umursamıyordum.

O zamana kadar hayatımda yeni insanlar pek yoktu. Kendime ayna olacak yeni insanlar da aramıyordum. Ama ameliyat sonrası her yeni tanıdığım insana karşı ister istemez oynadığım o tiyatroyu oynamaktan vazgeçmiştim. Artık kasmıyordum. O yeni insanlar ile pek konuşmasam, susup dinlemeyi seçsem de ağzımı açtığımda eksik ve yanlışlarımı, saçmalamalarımı anlatıp kendimle dalga geçiyordum.

Hiç de zor olmadığını ve iyi geldiğini söylemeliyim.

İnsanı hayata yakınlaştıranın sahip olduklarından çok kurduğu veya farkına vardığı bağlantısallıklar olduğunu giderek daha çok düşünüyordum.

Yeni insan, yeni düşünce farklı mekân ve yeni yaşanmışlıkların hatırlamaya değer gerçeklikler bıraktığını görüyordum. Anlatacak yaşanmışlıkların ne denli önemli olduğunu fark ediyordum. Kendi anlatısal kimliğime tutunmaya çabalıyordum. Nereye gittiğimi bilmesem de bu yolculuk iyi geliyor, öykü kurgu ve gerçek bir yerde birbirine dolanıyor, hayat oluyordu.

Sanırım öykü yazmayı biraz da bunun için seviyordum. Öykü yazarken kişileri gerçeğe yakınlaştırmanın veya gerçek yaşanmışlıkları hayali kahramanlar üzerinden kaleme almanın, tüm bunların birbirine dolamanın hayatı zenginleştirdiğinin farkına varıyordum.

Yaşamın hatırladıklarımız kadar olduğunu ve “hatırlayan kim?” sorusunun hayatı anlamlı kıldığını düşünmeye başlamıştım. Halbuki bize öğretilen dayatılan hayat gerçekler üzerine kuruluydu. Doğruları konuşmamız bekleniyordu. İnsanlar hayat tiyatrosunu birbirine gerçekleri anlatma sözü vermiş gibi oynasa da gerçek akışkandı. Her hatırlamada başka bir gerçeğe dönüşüyordu. Yani aslında kaşık yoktu.

Hayatın sahip olduklarımız, edindiklerimiz başardıklarımız kadar olduğu dayatmasına boyun eğmiş olsak da gerçekte öyküsel anlatısal kimliklerimizden ibarettik. İçinde yaşadığımız dünya ise inatla etiketlerimizi parlatmakla uğraşmamız, içeridekini gizleyerek yaşamamız, diğerleriyle aynı olmamız gerektiğini her fırsatta hatırlatıyordu.

Pek çoğu farkına bile varmadan hayatın içinden sıradan veya parlak büyük bir etiket olarak geçip gidiyordu.

İleride bir gün hatırlayanlar ise ismini veya etiketini değil de bir yaşanmışlığa gönderme yapıp içeridekine dokunarak ismini ve hissettirdiklerini Veysel’in “Dostlar beni hatırlasın” dediği gibi anıyordu. Böylesi bir hatırlamayla ise hayat tüm o yapaylığa inat başka bir yerlerde farklı akmaya devam edebiliyordu.

(Yazdıklarıma burada ara verip not aldığım kitap sayfasına garip şekiller çizerek düşünmüşüm. Sonra aşağıdaki cümleyle devam etmişim.)

Bir yıl önce bugün sanki hayatıma format atıldı.

Motor rektifiye olmuş olsa da şoför artık aynı şoför değil. Yine öyküsel anlatısal kimlikler biriktirse de o kimliklerin ardındaki insanı ve hatta onun bile göremediğini görmeye daha çok gayret ediyor. Görmek dediğime bakmayın. İşitmek veya hissetmek gibi bir şey anlatmaya çabaladığım. Karşısındakinin içinden gelen bastırılmış sesi, müziği duymaya çabalıyor.

Araba yine gidiyor, rutin devam ediyor ama doğrusu değişen çok şey oldu.

Ömrü yeterse belki 10 yıl sonra bu satırları kaleme alıp değiştiğini haykıran, yeni gözden geçirme yapıp bir kez daha değiştiğini yazarsa şaşırmayacağım.

Bedenimizdeki bütün atomlar ve moleküller zaman içinde tümüyle değişiyor. Bizler de tırtılın kelebeğe yolculuğu gibi kendi yaşam penceremizde değişerek dönüşerek yolculuk yapıyoruz. Farkına varsak da varmasak da değişiyoruz.

“Değişmedim” diye inat edenlerin derdini sıkıntısını şimdi daha iyi anlıyorum. Onlar dönüşemedikleri için dertliler. En olgun hale ulaştıklarını kelebek olduklarını düşünüyor ve başka bir değişim dönüşüm yaşamayacakları yanılgısı içinde kendilerini sürekli başkalarına kanıtlamaya çabalıyorlar. Ötekilerin gözündeki kendini her gün yeniden inşa edip kanıtlama uğraşının ezeli mağduriyeti ile bir ömür tüketiyorlar.

Hâlbuki tırtılı tırtıl yapan onca zorluğa direnmesini sağlayan kelebeğe dönüşme umudu, beklentisi değil miydi?

Peki ya kelebek? Kelebeğin umudu yok muydu?

(Yazının başlığını bulmuş olmanın heyecanını burada not almışım.)

Birilerinin yaptığı gibi; ben menzile ulaştım, kelebek oldum diye böbürlenecek hali yok elbet.

Kelebeğin umut ettiği; mademki kanatlarım var özgürlüğe kanat çırpıp yükselmek, değişime, dönüşüme, yaşanmışlığa bir de oralardan bakıp harmanladıklarımla hayatı yeniden anlamak veya anlamlandırmak gibi bir şey olmalıydı.

Gel de o kelebeği kıskanma…

Bu satırları kaleme aldığım meyhane köşesinde pandeminin giderek alışmaya başlanılan o korku dolu ve yalnızlaştırıcı ikliminde sanal da olsa “oda arkadaşı” olduğum insanlarla ilk kez yüz yüze gelecek olmanın heyecanı da sanırım kelebeğin umuduna benziyor. Farklı bir yerde yeni insanlarla hayata başka bir yerlerden “yamuk” bakabiliyor olmak hangimizi heyecanlandırmaz ki?

Hayat işte…

(O gün meyhane köşesinde elimdeki kitabın boş sayfalarına aldığım notlar “Oda arkadaşlarım teşrif etmeye başladı. Kelebeğin umuda yolculuğu başlıyor…” diye bitiyordu.)

Mehmet Uhri

“Ne de olsa suyun beri yanındanız. Elbet yine karşılaşırız” dedi. Ayağa kalkıp afacan torununu yanına çağırdı. El ele tutuşup kahvehaneden çıktılar. Az ötede bekleyen arabaya binip gözden kayboldular. Sormak istediğim pek çok deli soruyla şaşkınlık içinde arkalarından bakakaldım.

Diğer günlerden çok da farklı olmayan sıradan bir güne uyanmış öğlene doğru yürüyüşe çıkmıştım. Güneşli ancak hayli soğuk o kış günü izmir Çakalburnu dalyanının kum midyecileri her zamanki gibi iş başındaydı.

Boynuna kadar suyun içine girip kürekle çıkardıkları kumu elekten geçiriyor Kidonya denilen kum midyesi topluyorlardı. Bir süre sahilde durup midyecileri izledim.

Sayıca çok olsalar da midyeciler birbirinden uzak duruyor kimse kimsenin kumunu eşelediği yere yaklaşmıyordu. Çocukluğumdan beri hep orada denizin içindeydiler.

Bir zamanlar tekneyle denize açılıp bıraktıkları ağı sahile çeken balıkçılar da vardı. Denizin bereketi kaçtığından beri ağ balıkçıları çoktandır görünmüyor olsa da kum midyecileri hep orada, denizin içindeydiler.

Dedim ya; sıradan bir gündü. Kum midyecilerini izliyordum. Onlar ise kıyıdakilerle ilgilenmiyor arada kendi aralarında şakalaşıp karıncalar gibi çalışıyorlardı.

Yaşlıca midyecinin topladıklarını bırakıp yeni çuval almak için sahile yaklaşmasını fırsat bilip yanına yürüdüm. Kafası önündeydi. Selamımı bile zor aldı. Denizin içindekilerden biri “Cemil baba” diye seslenince ismini öğrenmiş oldum. Sudan çıkınca ağırlaşan ağzına kadar dolu midye çuvalını eşyalarının yanına taşımasına yardım ettim. “Sağ olasın” dedi. Havanın ayazına suyun soğuğuna aldırmadan çıplak nasırlı elleriyle çalışmakta olması dikkatimi çekmişti.

Nereli olduğunu ve kaç yıldır bu işi yaptığını sordum. Neredeyse otuz yıldır dalyanın kumunu eşelediğini aslen Diyarbakırlı olduğunu söyledi. Başlangıçta çekinse de sonradan beni zararsız bulmuş olmalı ki konuşmaya başladı. Yetişkin iki oğlu ile birlikte topladığı midyeleri kilosu 6 liradan satıp ev geçindirmeye çalıştıklarını anlattı. Yüzünde yorgun ve kederli bir ifade vardı. Kafasını kaldırıp gözümün içine baktı ve “Zamanında devlet zoruyla toprağımızdan uzaklaştırsalar da yaşayacağımız ömür varmış. Burayı yurt edindik. Denizin altındaki toprak ile geçinmeye çalışıyoruz.” Dedi.

O sırada yanımıza gelen 4-5 yaşlarındaki afacan görünümlü oğlan çocuğu çuvaldaki midyelere eğilip dikkatlice baktı. Cemil baba midyelerden birini çocuğun eline bıraktı. Çocuk heyecanla az ötedeki iyi giyimli gri paltolu yaşlı adama dönüp heyecanla “Dede bak” diyerek elindeki midyeyi gösterdi. Dede ağır adımlarla yaklaşırken çocuk merakla “Amca bu nedir? Neden çıkarıyorsunuz denizden?” diye sorular sormaya başladı. Midyeci hafiften gülümseyerek bir midye de kendi eline aldı;

- Bunun adı kum midyesi. Kumun içinde yaşar. Büyür olgunlaşır bizler de toplarız. Yemek oluyor bundan.

- Ama bu yenmez ki. Çok sert.

Hepimiz gülümsedik. Midyeci cebinden çıkardığı çakısıyla açtığı başka bir midyeyi gösterip “Dışı canlı değil, sert bir kabuktan ibaret ancak içi canlı. İçi yeniyor.” Diye yanıt verdi. Çocuğun şaşkınlığı daha da artmıştı.

- Nasıl yani meyve gibi mi? Kabuğunu soyup mu yiyorsunuz?

- Yok, biz yemiyoruz. Ama haklısın. Meyve gibi kabuğu ile pişse de içini yiyorlar.

- O zaman kabuk midyenin evi mi oluyor?

- Eh biraz öyle oluyor.

- O zaman içi midye dışı kabuk olmuyor mu?

- Yok, hepsi midye oluyor. Kabuksuz olamıyor.

Midyecinin söyledikleri çocuğu pek ikna etmemiş gibi duruyordu. Bir süre elindeki midyeye dikkatlice baktı. Dedesi torununun sol şakağının üstünde hep dik duran saçı eliyle okşayarak yatırmaya çalıştı. Ufaklık dedesine bakıp “Dedecim iyi de midye bunu biliyor mu?” diye sordu.

- Neyi biliyor mu?

- Biz hepsine midye diyoruz ama kabuk canlı değilse içinde yaşayan sadece kendini midye olarak görüyor olabilir mi?

Cemil reisle birlikte gülmeye başladık dede ise “ Yine anlamadım” diyerek torundan açıklama bekledi. Torun dedesinin anlamamasından sıkıldığını oflayıp puflayarak belli ettikten sonra “Hani geçen gün yolda kaplumbağa bulmuş ezilmesin diye kenara koymuştuk. O zaman kabuğunun içinde yaşadığını evini sırtında gezdirdiğini anlatmıştın. Midye de kabuğunun içinde evi ile birlikte yaşadığını düşünüyor olamaz mı?” diye yanıt verince hep birlikte bir daha güldük. Dede “Haklısın biz hepsine midye diyoruz ama o kendini nasıl tanımlıyorsa doğrusu o olmalı” dedi.

Bu sözler üzerine Cemil reis kenarda duran giysilerine ellerini kuruladıktan sonra ufaklığın kafasını okşadı. “Keşke herkes senin gibi düşünse” dedi. Torun ise elindeki midyeyi Cemil reise uzatıp “bunu ne yapayım?” diye sordu.

- Sen ne yapmak istiyorsun?

- Ölmesin?

- Denize at o zaman.

Ufaklık elindeki midyeyi denize atarken Cemil reis kendisine seslenen midyecilere  geliyorum dercesine eliyle işaret yaptı. Küreğini eleğini torbasını alıp tekrar denizin içine doğru ilerledi.

Rüzgârın durması ile yükselen öğle güneşi ısıtmaya başlamıştı.

Dedenin yanına gidip “Keşke dünyaya hep çocukların algı dünyasından bakabilsek” diyerek birlikte yürümeyi teklif ettim. İtiraz etmedi. İnciraltı yönünde yürümeye başladık.

Yürüyüş sırasında torun hep birkaç adım ötemizde ellerini kollarını sallayarak ve arada sıçrayarak yürüyordu. Önce dede tarafından hızlıca sorguya çekildim. Kim olduğum, kimlerden olduğum, köken ve ne iş yaptığıma kadar yanıtladım. Birkaç ortak tanıdık da çıktı. Soru sorma sırası bana geldiğine dedenin emekli akademisyen olmasının yanı sıra kitap çevirileri de yaptığını öğrendim.

Arada soluklanmak için durduğunda torun yanımıza geldi dedesi de ona denizin kumunun içinde yetişen midyeleri anlattı. Midyelerin kumda yaşadıklarını, büyüyüp olgunlaşınca öldüklerini geriye sahildeki kabukların kaldığını, az önceki amcaların o midyeleri ölmeden önce kumdan çıkarıp sattıklarını, yabancı ülkelere gönderilip yemek yapıldığını anlattı. Torun kumun içindeki midyelerin neden bitmediğini sorunca “Kum, midyesiz, midye de kumsuz olmaz, ne kadar toplasalar da eleğin deliğinden kaçıp büyümeyi bekleyen midyeler hep olacaktır” diye yanıt verdi.

Torun tekrar sıçrayarak yürümeye başlayınca ardından yürümeye devam ettik. Adımlarımı bey efendinin adımlarına uydurmaya dikkat ediyordum. Dalyanın ağzındaki ilk köprünün üstüne durup tekrar soluklandı. Denize ve midye toplayanlara baktık. Arkada tüm heybetiyle Karşıyaka ve İzmir’in siluetini değiştiren gökdelenler dikkati çekiyordu. Elimle denizdeki midye toplayıcıları işaret edip;

- Torununuzun gözüyle bakınca Cemil reis ve onun gibiler de midyeye benzemiyor mu?

- Benziyor mu?

- Hem de nasıl. Midyeler gibi sırf midye oldukları için yaşadıkları topraktan çıkarılmışlar evlerini yitirmişler. Kimse farkında olmasa da burada birbirlerine tutunmaya çabalayıp sıranın kendilerine gelmesini bekliyorlar. Ne oralılar ne de buralı. Üstelik torununuzun vurguladığı gibi kimse onlara ne olduklarını sormuyor. Üzerlerindeki etnik, dini veya benzeri etiketlerin altında ne olduğunu bilmiyor veya umursamıyoruz. Ancak ne yapılırsa yapılsın kum midyeleri gibi sayıları da hiç eksilmiyor.

- Doğru söylüyorsunuz. Kendimi bildim bileli bu bölgede midye ve midyeciler hep var.

- Sizin gibi ilgili bir dedesi olduğu için torununuzun şanslı olduğunu düşünüyorum.

- Dışarıdan öyle göründüğünde bakmayın. Annesinin yetişmesinden büyük oranda ben sorumluyum. Kızım, sorumluluk sahibi çalışkan ve dirayetli olmanın üzerine iyi bir eğitim de alınca olanlar oldu. Uzunca bir süredir büyük bir holdingin yöneticiliğini yapıyor. Şirket ile yöneticiler arasındaki ve şirket ile toplum arasındaki ilişkileri yönetiyor. İşinde çok başarılı. Ancak gel gör ki çocuğuyla iletişim kurmakta zorlanıyor. Yetiştirme tarzımdan dolayı bu durumun sorumlusu olarak kendimi görüyorum. Her şeyi aklıyla yönetmesi gerektiğini ona ben öğrettim. Doğrusunun bu olduğunu düşünüyordum. Yanıldığımı çok geç anladım. Burada bulunmamız biraz günah çıkarma biraz da torunun ilgi eksikliğini gidermek. Gerçi seneye okula başlayınca ne yazık ki annesi onu da kendine benzetecek. Az önceki algı dünyasından geriye bir şey kalmayacak diye ürküyorum. Yani kabuğa aldanmamak gerek. Fırtına içerde kopuyor.

- Oğluyla iletişim kurmada zorlanmasını anlamadım. Bildiği işi yapmıyor mu?

- Dedim ya kabuğa bakınca öyle görünüyor. Şirket içi iletişimi yönetiyor olmak duygularını geriye itip aklınla yönetmeyi gerektirir. Bu konuda başarılı olmak evde işe yaramıyor. Duygu içermeyen iletişimi eve taşımaya kalkınca iş çıkmaza giriyor. Küçücük çocuğa kızıp duruyor. Çocuk da annesinden korkuyor. Başarısızlığı kabul edemediği için evdeki sorunun kendinden kaynaklandığını da kızıma kabul ettiremedim.

- Nasıl yani? Nerede anlaşamıyorlar?

- Söz gelimi; Torunum kötülüğün gerçekten var olduğuna, kötü insanlar olduğuna inanmıyor. Annesi ise aklınca onu korumak uğruna kötülüğün olduğuna inandırmak için çırpınıyor. Bu konu için bile kavga edebiliyorlar.

- Neden böyle?

- Sanırım dev şirketlerde yöneticilik böyle olmayı gerektiriyor. Kendi kimliğini şirkete emanet edip kendini unutuveriyorsun. Sonra bir gün çocuğun sana “anne neden sen sensin de ben değilim?” diye sorarak kendini hatırlatıyor ne cevap vereceğini bilemeyip “Öyle soru mu olur?” diyerek şirket çalışanını azarlar gibi çocuğunu azarlıyorsun.

- Yani?

- Yani az önce dediğin gibi herkes biraz midyeye benziyor. Ne içerdeki dışarıyı biliyor ne de dışarıdakiler içerde ne olduğunu. Öyle bir hayat bu içinde olduğumuz…

Bu sözlerden sonra paltosunun cebinden çıkardığı küçük deftere büyük harflerle “HERKES BİRAZ MİDYE” yazdı. Defteri tekrar cebine koydu.

Bir süre sessizce yürümeyi sürdürdük. İnciraltı görünmüştü. Bir yorgunluk kahvesi ikram etmeyi önerdim. İtiraz etmedi. Öğrencilerin daha çok takıldığı büyücek kahvehaneye yönelince sesimi çıkarmadım. Garsonu ismiyle çağırınca kahvehanenin müdavimlerinden olduğunu anladım. Kahvehane sakindi. Bir iki masada okey oynayan üniversiteli delikanlılar dışında kimse yoktu. Torun önümüzdeki oyun parkına yönelince parkı görebileceğimiz kenar bir masaya iliştik.

Kahvelerimizi beklerken çevirmenliğe nasıl başladığını sordum. Önce cevap vermek istemedi. Bu kez “Kendiniz bir şeyler yazmayı denemediniz mi?” diye üsteledim. Gülümsedi. “Siz de torunum gibi zor sorular soruyorsunuz” dedi. Sonra anlatmaya başladı;

- Elbette yazar olmak istedim. Okunur ilgi çeker umuduyla yazmayı denedim. Ancak büyük yazar ve ozanları okuyunca hedeften ne denli uzakta olduğumu anladım. İnsanın yeteneksiz olduğunu kabul etmesi hiç kolay değil. Uzun süre kendimle kavga edip durdum. Sonra bir gün Behçet Necatigil’in kendi yazarlık sürecini anlattığı metin geçti elime.

- Ne yazmıştı Necatigil?

- Yazarlığın ilk aşaması gurbete çıkmaktır, diyordu. Köklerini geride bırakıp bilmediğin bir dereye atlama ve suyun üstünde kalma, ardına bakmama çabası gibi bir şeyler yazmıştı. İkinci aşama hasret aşamasıydı. Derede yüzmeyi başarmış gurbeti ardında bırakmıştın ama ulaşmak istediğin kıyılar çok uzaktaydı. O büyük yazarların eserlerine benzer bir şeyler üretmek için alınacak yol hasretlik bir süreçti. Üçüncü aşama ise hikmet aşamasıydı çok az kişi ulaşabiliyor ve o büyük edebiyat insanlarının arasına katılabiliyordu. Necatigil kendini gurbet ile hasret arasında konumlandırmıştı.

- Çok anlamlıymış. Peki, siz kendinizi nereye konumlandırdınız?

- Ben gurbete çıkmayı düşleyen ancak suya atlamaya korkup derenin beri yakasında kalanlardandım. Hasreti görememiş, hasret aşamasındakilerin hissettiklerine dahi ulaşamamıştım. Hikmeti hiç sorma…

Kahveci Ali kahveleri servis ederken sessizce bekledi. Kahvelerimizi yudumlarken dayanamayıp “Peki ya çevirmenlik? O nasıl oldu?” diye sordum. Torununu hızlıca kontrol ettikten sonra bana döndü;

- Bir karar vermem gerekiyordu. Gurbete çıkamayacak kadar korkak olsam da hikmete ulaşanların yazdıkları orada duruyordu. Benim gibi korkaklar için o büyük eserleri gücüm yettiğince dilimize çevirmeye karar verdim. Derenin bu kıyısında olup içine atlamaya cesaret edemeyen benim gibiler için öte yakaya köprü olmak istedim. Bu da böyle bir hayat oldu.

- Memnun musunuz?

- Elimden gelenin en iyisi bu diye düşünüyorum. Çevirmenlik mütevazı olmayı gerektiriyor. Bilirsin, birden fazla çevirisi yoksa kitabı kimin çevirdiği genellikle pek dikkat çekmez. Hâlbuki çeviri, bir dilden başka bir dile ve bir kültürden başka bir kültüre yolculuktur. Hiç kolay değildir. Suyun beri yanında olsam da nihayetinde çevirmen, hikmete ulaşmış o büyük edebiyatçıları okuyucu ile buluşturan mütevazı bir köprüdür diye düşündüm. “Hiç yoktan iyidir” diyerek çevirmenlikte karar kıldım. Bu bana iyi geldi.

Başını önüne eğdi. Bir süre öylece kaldı. Sonra torununu hatırlayıp hızlıca oyun parkına baktı. Kaydıraktan kaymakta olan torun ise yüksek sesle bir şarkı mırıldanıyordu.

Kahveci Ali boşalan fincanları almak için yanımıza geldiğinde bizimki eliyle denizin içinde midye toplayanları işaret edip sordu;

- Söyle bakalım Ali?

- Buyurun hocam.

- Sen neden buradasın da orada denizin içinde değilsin?

- Bilmem. Hiç düşünmedim.

- Bir düşün hele

- Nasıl orada olabilirim ki? Onların hepsi Kürt. Ben ise Bartınlıyım. Ne onlar beni aralarına alır ne de ben onlardan haz ederim. Olmaz yani.

- İyi de sonuçta hepimiz İzmirli değil miyiz? Aynı şehrin havasını soluyup ekmeğini yemiyor muyuz?

- Hocam doğru söylüyorsun ama şehir bana da onlara da çok uzak. Dip dibe olsak da ne şehrin umurundayız ne de birbirimizin. Geçim ve yaşam derdi yüzünden gözümüz şehri görmüyor.

- Yani?

- Yani onlar orada, ben burada, şehir hepsinden ötede. Böyle iyi işte. Arada siz böyle sorular sorup kafamı karıştırmasanız daha iyi olacak ama neyse.

Kahveler için teşekkür ettik. Ali yanımızdan uzaklaştıktan sonra “Gördün mü?” dedi. Hazırlıksız yakalanmıştım. “Neyi görmem gerekiyordu?” diyerek yanıt verdim.

- Yaşanılan şehir kültürler arasında köprü olamayınca bir arada olmak hiçbir işe yaramıyor. Hatta daha da beter, korku ve düşmanlıkları besliyor. Bunlara da şehrin çevirmenlik yapması, köprüler kurması gerekiyor ama kimsenin umurunda değil.

- Az önce anlattığınız dereden farklı bir sudan söz ediyoruz sanırım.

- Dere aynı dere. Bizler doğup büyüdüğümüz kültürünü aldığımız kıyıdan öte kıyıya bakıp bulabildiğimiz köprü ile öteye geçmeye çabalıyoruz. Ancak bir şekilde dereye düşüp sürüklenmekte olanları görmüyoruz. Onlar iki yakadan birine ulaşabilmek için çırpınırken derenin başı ile sonu arasında da sürükleniyorlar.

- Nasıl? Anlamadım.

- Anlaşılmayacak bir şey yok. “İki arada bir derede” diye deyim vardır ya işte öyle. İki kıyı arasında olmak ve bir de derenin akıntısı nedeniyle başı ve sonu arasında sürüklenmek. Bir şekilde köklerini yitirip dereye düştüysen iki arada bir deredesin. Kendini suyun üstünde tutabilsen de yapabileceğin en fazla boğulmasın diye gücün yettiğince yakınındakine omuz vermek olabiliyor. Midyeci de olsan, kahveci de olsan durum değişmiyor.

- Peki ya bizler?

- Suyun beri yanında olmanın konforuyla şehrin sahipleriymişiz gibi ona buna ahkâm kesip kimin ne olduğuna veya ne olmadığına karar verme, etiket yapıştırma hakkını kendimizde görecek kadar küstahlaşabiliyoruz. Üstelik bunun farkında bile değiliz.

Bu sözleri söylerken sesi hafiften öfkeli çıkmıştı. Masadaki su bardağına uzanıp bir yudum içip bıraktı. Cebinden çıkardığı not defterine yine büyük harflerle “ŞEHİR BANA UZAK- KAHVECİ ALİ” yazdı ve tekrar cebine koydu. Torun ise bulduğu oyun arkadaşı ile parkta oynamayı sürdürüyordu.

Az sonra dedenin telefonu çaldı. Arayan kızıydı. Kısa bir görüşmeden sonra telefonu kapadı. Bana dönüp “Bugün sayenizde dolu bir gün geçirdim. Bunun için müteşekkirim. Ancak size daha fazla eşlik edemeyeceğim. Kızım şoförünü gönderip birazdan bizi aldıracak. Dilerseniz sizi de uygun bir yere bırakabiliriz” dedi. “Asıl ben teşekkür ediyorum. Suyun kenarında bir süre daha kalmayı seçiyorum.” Diye yanıt verdim. Hınzırca gülümseyerek “Dikkat et düşmeyesin” dedi.

Hesabı ödemek için kahveciye işaret etmek isteyince davetli olduğunu hatırlattım. Gülümserken yüzü aydınlandı. “Bir sonraki benden olsun. Ne de olsa suyun beri yanındanız. Elbet yine karşılaşırız” dedi.

Ayağa kalkıp torununa seslendi. El ele tutuşup kahvehaneden çıktılar. Az ötede bekleyen arabaya binip uzaklaştılar.

Sormak istediğim pek çok deli soruyla şaşkınlık içinde arkalarından bakakaldım.

Bu da öyle bir gündü.

Mehmet Uhri

Elini boş ver dercesine sallayıp; “Burada yaşananlar bir gurbet hikâyesi, hepsi bu…” diye cevap verdi.

Kafede gazetesini okumakta olun ihtiyarın başını kaldırıp çevreye bakınmasını fırsat bilerek az ötede Büyükada iskelesi önünde toplanan kalabalığı işaret edip ne olduğunu sormuş “gurbet hikâyesi” gibi garip bir yanıt almıştım.

Yanıtı anlamamış gibi bakmış olacağım ki “Uzak dur. Filler tepişiyor işte.” diyerek sürdürdü sözlerini. Gözlüklerini düzeltip gazetesine döndü. Yandaki masaya ilişip olayları uzaktan izlemeyi sürdürdüm.

Masalarımıza çay bırakan garson konuşmamızı duymuş ve “Belediye iskelenin üstündeki mekânı mahkeme kararıyla tahliye etmeye çalışıyor. Kiracı olan vakıf polisi arkasına almış direniyor. Biz de buradan heyecanla izliyoruz” diye açıklama yaptı.

Gerçekten de ellerinde mahkeme kararı olduğunu haykıran grup devletin polisinin direnmesine anlam veremiyordu. Yaşanan itiş kakış yüzünden iskeleyi kullanmak isteyen yolcular birkaç adım geride olayların yatışmasını bekliyordu.

Ancak öyle olmadı.

Artan kalabalığın polisin tavrını protesto etmesi üzerine önce “dağılın” uyarısı geldi. Kısa süre sonra gazlı coplu polis müdahalesi başladı. İskelenin önünde toplanan kalabalık saat kulesine ve ara sokaklara doğru kaçıştı. Protestoların dinmemesi üzerine polis yakaladığını gözaltına almaya başlayınca gazete okuyan ihtiyar çaycıya ismiyle seslenip okey takımı ve yazboz istedi.

Eliyle işaret ederek beni de masasına davet etti.

Gelen okey takımını masaya yerleştirip taşları dizmeye başladı. Masaya gelmediğimi görünce “sadece oynuyor gibi yapacağız.” diyerek ısrar etti. Masaya ilişip taşları dizmeye başladım. İhtiyar ise polisin kovaladığı kalabalığın içinde el ele tutuşup kafeye giren ve şaşkınlıkla bakınan üniversiteli delikanlılara eliyle bir işaret yaptı. Genç kız ve delikanlı bir şey söylemeden ceketlerini çıkarıp oturdular.

Okey oynar gibi yapmaya başladık.

Birkaç dakika içinde polis kafeye dalıp kimlik kontrolüne başladı. Kovaladıklarının içeride olduğunun farkındaydılar. Kimlik kontrolü ve dik dik bakmalar ile kafe sakinlerini inceliyorlardı.

Bu arada bizim ihtiyar hızlıca yazbozu dolduruyordu. Polisin yan masaya yaklaştığını görünce “Memur bey bakar mısınız? Bir maruzatım var.” diye seslendi. Hemen iki polis başımıza dikildi. Masamıza oturan delikanlılar da tedirgin olmuş şaşkınlıkla ihtiyara bakıyordu. Bizimki görece daha yaşlı olan polise dönüp beni işaret ederek “Beyefendiden şikâyetçiyim. Taş çalıyor” dedi. Polis memuru bana ve masada duran yazboza baktı. “Bir siz eksiktiniz” diye söylenerek yanımızdan uzaklaştı. Bu sırada kızla oğlan kafalarını kaldırmamış polislerin dikkatini çekmemeyi başarmışlardı.

Polislerin ayrılmasından hemen sonra gençler teşekkür edip ayrılmak için izin istediler. İhtiyar acele etmemelerini arkada duran sivil polislerin de gitmelerini beklemeleri gerektiğini söyleyerek izin vermedi.

Bu sırada garson yüksek sesle “çayları tazeliyorum” diyerek masaya çay bırakırken sesini kısarak “çaylar müesseseden, çaktırmayın. Az daha bekleyin” dedi. Gözüyle arkadaki bir masayı işaret etti. Sivil polislerin henüz ayrılmadığına ikna olan gençler bir süre daha masada kalıp oynar gibi yaptılar.

Bir takım rastlantılarla katılmak zorunda kaldığım oyun içinde oyunun isimsiz kahramanı olmak başlangıçta tedirgin etse de gençlerin heyecanı ve yaşadıkları korkuyu görünce iyi bir şey yapıyor olma hissiyle rolümün hakkını verme gayretine düştüm.

Çaylarımızı yudumlarken delikanlı kız arkadaşını ve kendini tanıtıp üniversite öğrencisi olduklarını, gençlik kolu üyesi oldukları siyasi partinin çağrısı üzerine iskelenin üzerinde yer alan mekânın belediyeye devrine destek olmak üzere adaya geldiklerini ancak mahkeme kararına rağmen işgalci kuruluşun direndiğini anlattı. Genç kız araya girip biraz da öfkeyle “Üstelik devletin polisi devletin mahkeme kararının uygulanmasını engelledi. Bizler direnince de olanları gördünüz” diye söylendi.

İhtiyar “yerin kulağı vardır” diyerek daha alçak sesle konuşmaları gerektiği konusunda ikisini de uyardı.

Az sonra ortamın sakinleşmesiyle gençler teşekkür edip izin istediler. El ele tutuşup uzaklaştılar. Ben de masama dönmek için izin istedim.

İhtiyar saatine bakıp “Kahve saati geldi. Müsaade ederseniz size de ikram etmek isterim. Birlikte içeriz” dedi. Nazik daveti kırmadım. Açıkçası bunca olay yaşanırken olanca sakinliği ile hepimizi yöneten “ihtiyar delikanlıyı” merak da etmiştim.

Kahvelerimizi beklerken kısaca kendimi tanıtıp kendisinden söz etmesini rica ettim. Düzce doğumlu olduğunu uzun yıllar çeşitli illerde lise Tarih öğretmenliği yapıp emekliliğinde adaya yerleştiğini anlattı. Yaşını sorduğumda “Emeklilikte geçirdiğim süre devlete hizmet ettiğim süreden daha fazla. İyi ki emeklilikten de emekli etmiyorlar insanı. Anla işte…” diye esprili bir yanıt verdi.

Garson kahveleri masaya servis ederken “Az önce size sorduğumda iskele önünde yaşananları gençlerin anlattığından farklı olarak bir gurbet hikâyesi diye tanımlamıştınız. Biraz daha açabilir misiniz?” diye sordum.

- Herkes gurbette olunca şehrin gerçek sahibi kalmıyor. O yüzden öyle demek geldi içimden. Anlayacağın bu koca şehir sılasını yitirdi.

- Hah. Şimdi hiç anlamadım.

Bir süre durdu. “İzle, sadece izle” diyerek garsonu ismiyle yanına çağırdı.

- Söyle bakalım Ali, Nerelisin?

- Malatyalıyım.

- Kaç yıldır İstanbul’dasın?

- Ben burada doğmuşum.

- Peki, gurbette misin?

- Gurbetteyim elbet.

- Memleketteki yakınların da senin gurbette olduğunu mu düşünüyor?

- Evet.

- Çocuğun var mı?

- Ellerinden öper bir oğlum bir kızım var.

- Peki, çocukların gurbette mi?

- I ıh… Sorarsan gurbette değiliz derler. Ancak nereli oldukları sorulduğunda onlar da Malatyalıyız diyorlar.

- İstanbullu olmalarını veya sorulduğunda İstanbulluyum demelerini istemez misin?

- Bilmem. Hiç düşünmedim. Bu şehirde İstanbulluyum diyen o kadar az insan var ki… Malatyalıyım demeleri daha iyi sanki.

Kafe müşterilerinden birinin yüksek sesle “hesap bekliyoruz” diye söylenmesiyle garson Ali yanımızdan ayrıldı. İhtiyar bana dönüp “Sence Ali neden o protestocuların arasında değil? Hiç düşündün mü?” diye sordu.

Cevap vermemi beklemeden sözlerini sürdürdü.

- İstanbulluyum diyen olmayınca şehre ait ne varsa sahiplenen de olmuyor. Şehrin iskelesi bile sen ben kavgasına malzeme oluyor. Şu gördüğün iskele bu şehirde yaşayan herkesin ortak malı değil mi?

- Eee… Evet

- İskele binası iktidar ile muhalefet arasında kavgaya dönüşüyor ve şehrin gerçek sakinleri özellikle adalılar, adada yaşayanlar kenara çekilip öylece izliyor. Herkes kendi memleketinden bakıp gurbetçi kimliğine bürününce şehrin ortak alanlarına sahip çıkacak kimse kalmıyor.

Sustuğumu görünce “en iyisi baştan anlatayım” dedi.

Meğer iskelenin üst katındaki mekân Demokrat Parti iktidarına kadar CHP Adalar ilçe başkanlığı olarak kullanılmış. DP iktidarında el değiştirmiş. Yetmişli yıllarda yine CHP ilçe binası olmuş. İhtilal sonrası şehir hatları işletmesine devredilmiş. Kısaca bina simgesel önemi nedeniyle iktidar ile muhalefet arasında hep bir çekişme konusu olmuş.

Sonra bir dönem şehrin gerçek sakinlerinden Çelik Gülersoy olaya el atmış. İskelenin üst katını Turing şirketi adına kiralayıp İstanbullular için “Turing Kafe” adıyla kullanıma sunmuş. Açtığı pek çok kafe ile geleneksel İstanbul kültürünü yaşatmayı ve İstanbulluluğu pekiştirmeyi amaçlamış. Hayli ilgi de görmüş. Eliyle iskeleyi işaret ederek;

- Turing kafe öylesine güzel, nezih öylesine İstanbullu bir mekândı ki görmenizi isterdim. Ancak yaşatmadılar. Garson Ali’nin az önce söylediği gibi kimse İstanbullu olmayı istemedi. Kafe el değiştirdi. Önce belediye işletmeye çabaladı. Ancak özelliğini yitirince kimse uğramaz oldu. İşletmeyi yönetenler İstanbullu olmadığı için kendi meşreplerine göre davranıp sokaktaki dönerci ile hamburgerci ile rekabete kalkıştı. Tutmadı.

- Neden tutmadı?

- Dedim ya herkes kendi memleketini öne çıkarınca başka memleketten olanlar uzak durdu. Mekân şehirlinin olmaktan çıktı. Üstüne bir de siyasi çekişme ile iktidar kavgası bindi. Rahmetli Çelik Gülersoy’un İstanbulluyu ortak kültürde buluşturma çabaları da sahipsiz kaldı.

- Kimse bu duruma itiraz etmedi mi?

- Turing kafenin beyaz ahşap kallavi sandalyeleri ve mermer masaları vardı. Adanın gerçek İstanbulluları için klasik müzik eşliğinde tarihi yarımadayı ve boğazı seyrederek bir şeyler içmek büyük keyifti. Yaz akşamları keman piyano resitalleri verilirdi. Sanırım bu durum kendini İstanbullu saymayanlar için fazla elitist bulundu. Sanki onlara gelme diyen varmış gibi kafeden uzak durdular.

- Sonra?

- O güzelim beyaz sandalyelerin yerini iç içe geçip bir araya toplanınca yer kaplamayan plastik sandalyeler alınca yitirilenin ne olduğunu anlamalıydık. O plastik sandalyeler gibi iç içe geçip pek yer yer kaplamayan gurbetçilerin mekânına dönüşüverdi. Müzik de arabeske döndü. Sesi yükseldi. İki laf edilemez oldu. Kafenin yeni müşterileri şehrin güzelliğini görmek yerine başını öne eğen veya çevredekilere kuşkuyla bakan huzursuz gurbet yolcularıydı. Ortam vasatlaşınca önce adalılar sonra İstanbullular ayağını çekti. Bir kış belediyenin işlettiği mekân bir daha açılmamak üzere kapandı. Muhalefet partisinin eline geçmesin diye iktidara yakın bir vakfa kiralandığını duyduk. Ancak onlar da işletmek için çaba göstermediler.

- Açılmasını isteyen, özleyen olmadı mı?

- Şehrin sılası olmayınca kim neyi özleyebilir ki? Herkes bizim garson Ali gibi gurbette olursa İstanbulluyu ara ki bulasın.

- İyi de ne zaman bitecek bu gurbetlik?

- Çocuklarımızı İstanbullu yapamadığımız sürece kolay bitecek gibi görünmüyor. Kabul etmesi kolay değil ama durum bir ülke gerçeği.

Kederlenmişti. Susup kahvesini yudumladı. Daha konuşmak istemiyor gibiydi.

Tüm bunları o kısacık kahve muhabbetine sığdırdığımıza sonradan hayret edecektim.

Biraz daha konuşturmak için “Peki ya siz? Siz bir şeyleri değiştirmeye çabalamadınız mı?” diye üsteledim.

Gençlik yıllarında ülkede bir şeyleri değiştirmek için çok çaba gösterdiğini az önceki polis deneyiminin o yıllardan kaldığından söz etti. Eliyle iskeleyi işaret edip “Anladım ki; insan kendini değiştirmeden hiçbir şey değişmiyor.

Doğup büyüdüğüm Düzce’yi bırakıp bu adaya yerleştim. Kendim için, uzaklaşınca özlemini duyacağım yeni bir sıla inşa ettim. Hiç kolay olmadı. Toprağına, ağacına, çiçeğine, böceğine, insanına karıştım. Çok emek verdim. Gurbetlikten böyle kurtulabildim. Bu yaşımda yeterince İstanbullu olamasam da Adalı olmayı başardım. Şimdi, burada oturup az önce içtiğimiz kahveyi iskelenin üstündeki terasta Turing kafede içtiğimi hayal etmekten başka elimden bir şey gelmiyor” dedi.

Ayağa kalktı. Şapkası ve bastonunu aldı. Hesap konusunda bir şey söylememe fırsat vermedi. Teşekkür ettim. Teşekküre değecek bir şey olmadığını ileride hatırlamaya değer küçük bir sıla kırıntısı oluşturduğumuzu söyledi. Çınar caddesine doğru ilerleyerek gözden kayboldu.

Olaylar yatışmış görünse de iskele meydanı polis kaynıyordu. Gelen vapurdan inen yolcular onca polisin neden orada olduğunu sorgulayan tedirgin bakışlarla ve hızlı adımlarla adanın sokaklarına dağılıyordu.

O sonbahar günü sılası olmayanların şehrinde ihtiyarın dediği gibi “bir gurbet hikâyesi” yaşanıyordu.

Mehmet Uhri

İzmir’de yaşayan ve kısa süre önce ciddi bir kalp ameliyat geçiren abimin yanında olmak için arabamla İstanbul’dan yola çıkmaya hazırlanıyordum.

Şehrin yoğun trafiğine yakalanmamak için ya sabahın körü ya da öğlene doğru yola çıkmak gerektiğini bilen her İstanbullu gibi 11.00’ e doğru Bakırköy’den yola koyuldum. Navigasyon beklediğimden de yoğun trafik yüzünden boğazın altından geçen Avrasya tünelini işaret ediyordu.

Sahil yoluna çıkıp tünele doğru yöneldiğim sırada arabamın lastik uyarı ışığı yandı. Mecburen tünele girmeden sahil yolundan devam edip lastik tamircisi aramaya başladım. Yolculuğun daha başında böyle bir aksilik yaşanmasına üzüleyim mi sevineyim mi bilemiyordum.

Canım sıkılmıştı.

Yol üstündeki benzin istasyonları da lastik tamiri yapmıyordu. Sultanahmet sapağından içeri girip oralarda lastikçi aramam gerektiğini söylediler. İzmir diye başladığım yolculuk Sultanahmet’in dar sokakları ile devam ediyor, aradığım lastikçiye ulaşmamda navigasyonun da yardımı olmuyordu.

Yolda durup sorduğum bir adam ve daha sonra inip yol tarifi almak zorunda kaldığım bakkal dükkânı sayesinde zor da olsa lastik tamircisine ulaştım.

Tamirci dediğime bakmayın. Sultanahmet meydanına çıkan ana yolda önünden iki kez geçtiğim halde göremediğim hap kadar bir barakadan ibaretti. Tabelası bile yoktu. Yol kenarında ağaca asılı boyalı birkaç araba lastiği dikkatimi çekmese daha çok arardım.

Dükkânın önüne yanaştığımı gören ufak tefek ihtiyar lastikçi dışarı çıktı. İlerlemiş yaşını saklamayan ağarmış saçı ve sakalıyla yaklaşıp hızlıca dört lastiğe göz attı. Lastikçiye sol arka lastiğin arıza sinyali verdiğini söyledim. Cevap vermedi. Cebinden gözlüğünü çıkarıp lastiğe yöneldi. Bir şey görünmediğini havasının hafif inik olması dışında sorun görmediğini yine de kontrol etmek gerektiğini söyledi.

İzmir’e doğru yola çıktığımı gideceğim yolun uzun olduğunu ve daha yolun başında böyle bir aksilik yaşadığımı bir an önce gerekeni yapıp yola koyulmamı sağlaması için yardımını rica ettim.

Krikoyu yerleştirip lastiğin bijonlarını gevşetirken “İzmirli misin?” diye sordu. İzmirli olduğumu ancak İstanbul’da yaşadığımı söyledim. Kafasını kaldırmadan “Yolculuğu anladık da söyle bakalım gidiyor musun? Yoksa dönüyor musun?” diye sordu.

İçimden “çattık” diyor ve ne cevap vermem gerektiğini düşünüyordum.

O sırada içinde yolcusu da olan bir taksi yanaşıp inik lastiği için yardım istedi. Lastikçi benim lastiği bırakıp taksiye yöneldi.

İtiraz edecek oldum.

Sert biçimde elini kaldırıp. “Ticarinin her zaman önceliği vardır. Üstelik yolcusu da var bekleyeceksin.” Dedi.

Doğrusu; araba krikoda ve lastik çıkarılmış olmasa basıp gidip başka bir lastik tamircisi arayasım vardı.

Dışarının ayazından kurtulabilmek için lastikçinin derme çatma barakasına girip ısınmaya çalıştım. İçeride bir lastikçide görmeye alıştığım asgari cihazların dahi olmadığını fark edince doğru bir iş yapıyor muyum tedirginliği yaşamaya başladım. Dükkânda eski bir su dolu küvet ve bir kompresör dışında lastiği janttan ayırıp birleştirecek alet bile yoktu. Tüm bunları elindeki levye ile yaptığını taksinin lastiğini onarırken fark ettim.

Taksinin işi neyse ki uzun sürmedi. Bagajdan çıkan yedek lastiği birlikte yerine taktılar. Tamir görmesi gereken lastiği “sonra uğrar alırsın” diyerek taksiyi yolcu etti. Tüm bu süre içinde çok az konuştukları ama iyi anlaştıklarını fark ettim.

Arabamdan çıkardığı lastiği su dolu küvete doldurup hava basarak iyice şişirdiğinde lastiğe saplanmış küçük vidanın yerini bulunca yüzünde hafif bir gülümseme belirdi. Kafasını kaldırıp bana baktı ve “Sorduğum soruya cevap vermedin.” Dedi.

- İzmir’e abimin yanına gidiyorum. Ameliyat oldu. Yanında olmalıyım

- I ıh. Ben niye gidiyorsun diye sormadım. Çıktığın yolculuk senin için gidiş mi? Yoksa dönüş mü?

- Ne bileyim. Hiç düşünmedim.

- Düşün hele. Daha vaktimiz var.

Lastiğe saplanmış vidayı çıkardığı yere bir tornavida sapladı. Sonra lastiği janttan ayırmadan delik bölgeye dışarıdan yama yaparak onarıma girişti. Açıkçası yaptığı onarım biraz baştan savma görünüyordu. Neden lastiği çıkarıp onarmadığını sordum. O zaman balans ayarının bozulacağını lastiği çıkarırken işaretlediği biçimde yerine takarak balans gerektirmeden yola koyulabileceğim açıklamasını yaptı.

Yola koyulma telaşım giderek yolda lastik ile ilgili başka bir sorun yaşar mıyım telaşına dönüşüyordu.

Yetmezmiş gibi kapının önünde duran diğer bir taksinin korna sesi ile bizimki elindeki işi bırakıp dışarı çıktı. Takside yolcu yoktu. Lastikçi kenarda bekleyen onarım görmüş lastiği arabanın yanına yuvarladı. Taksici ile birlikte taksinin sol ön lastiğini çıkarıp onarım görmüş olanı taktılar diğer lastiği bagaja yerleştirdiler.

Tüm bu süre içinde yine neredeyse hiç konuşmadılar.

Her iki taksicinin de lastikçiye ödeme yapmadan yola devam ettikleri gözümden kaçmamıştı. Taksilere özel indirim uygulanıp uygulanmadığını sordum. Alaysı bir gülümseme ile baktı.

- Ödemenin tamamını senden tahsil edeceğim. Taksicilerin hayır duasını alacaksın. Fena mı?

- Olur mu öyle şey?

- Sen soruya cevap ver. Çıktığın yol gidiş mi? Yoksa dönüş mü?

- Geri dönmek üzere İzmir’e doğup büyüdüğüm memlekete gidiyorum. Geri dönmem gerektiğine göre yine de gidiş olmalı.

- Emin misin?

- Yahu onar şu lastiği de trafik yoğunlaşmadan çıkayım şu İstanbul’dan…

Az önceki alaysı gülümseme yüzünde yine belirdi. Lastiği onarırken sessizce başında bekledim. Dışarı çıkıp arabanın başına geldiğimizde elimle dükkânı işaret edip “eski görünüyor. Kaç yıllık bu dükkân?” Diye sordum.

Anlattığına göre 7 yılı burada 39 yılı karşı kaldırımda olmak üzere 46 yıllık lastikçi dükkânında koca bir ömür geçirmişti. Samsunluydu. Delikanlılık yıllarında babasının balıkçı teknesinin bir kaza sonucu batması üzerine aile zor duruma düşmüş eve yük olmamak için yıllar önce askerlik için geldiği İstanbul’da kalmıştı. O zamanın Sultanahmet mahallesinde ustasının yanında çıraklıktan başladığı lastik tamirciliği ile hayata tutunmuştu.

- Geri dönmeyi hiç düşünmedin mi?

- Nasıl döneyim? Kimse kalmadı ki. Çocukluğum gençliğim ne varsa kayboldu gitti. Geride hiç bir şey kalmadı. İstesem de dönemem.

- İyi de burası Sultanahmet. Buralar da çok değişti. Evler yıkılıp otel oldu. İstanbullu kalmadı. Her yan turist doldu. Bu dükkân burada nasıl kalabildi?

- 7 yıl önce karşı kaldırımdaki 39 yıllık dükkânım bina ile birlikte yıkıldı. Taksiciler ve esnaf sağ olsun kömürlükten bozma bu derme çatma barakaya geçmemi sağladılar da tutunabildim. Babamın teknesinin battığı gibi içinde yaşadığım mahalle ayağımın altından kayboluyorken esnafın yardımıyla karaya oturmuş gibi oldum.

- O yüzden mi taksicilerden ücret almıyorsun.

Cevap vermedi. Yerine yerleştirdiği lastiğin bijonlarını iyice sıktı. Diğer lastiklerin bijonlarını ve lastik havalarını kontrol etti. Krikoyu indirip yola çıkabileceğimi söyledi.

İstediği ücret beklediğimin çok altında kalınca utandığımı hatırlıyorum. Teşekkür edip hakkını helal etmesini istedim. Kafasını kaldırıp yine o alaycı ifade ile yüzüme bakıp “Sen yine de sorduğum soruyu biraz daha düşün. Bak ben yıllardır ne gidebiliyorum ne de dönebiliyorum. Sen hiç olmazsa yola koyulmuşsun. Çıktığın yol nereye kadar gidiş veya nereden sonrası dönüş.” Dedi. Cevap vermemi beklemeden elini kaldırıp “Bana değil yolda kendine anlat. Hadi git şimdi selametle” diyerek uğurladı.

Sonuçta yola çıkışım bir saat gecikmiş ve bu durum şehrin trafiğinin daha da rahatlamasına yol açmıştı.

Navigasyon tüm bu gecikmeye karşın en başta gösterdiği varış saatinin sadece 15 dakika sapacağını işaret ediyordu.

Tüm telaşıma ve hissettiğim sıkıntıya karşın yolculuk ile ilgili pek bir şey değişmemiş lastikçi ve onunla olan muhabbet hiç yaşanmamış gibi yola koyulmuş olduğumu düşündüm.

Ama yine de bir şey olmuştu. Lastikçi yol boyunca kafamı kurcalayacak o soruyu da yükleyip beni yolcu etmişti.

Doğup büyüdüğüm mahalleye doğru yola çıkmıştım. Abim beni bekliyordu. Birkaç saat sonra ulaşacağım mahalle çocukluğumun ve gençliğimin geçtiği mahalle değildi. Lastikçinin teknesi gibi ayağımın altından kaybolup gitmese de başka bir şeye dönüşmüştü.

Yine de gidiyordum.

İsmini bile bilmediğim bir lastikçinin sorusunu düşünmek istemesem de yol boyunca gelip durup aklıma takılıyordu.

Yola çıktığımda geri döneceğimden emin olduğum için İzmir’e gidiyordum. Şimdi ise bu yolcuğa zaman içindeki kendime doğru bir dönüş de eşlik ediyor gibi geliyordu. Dönüş diyemesem de ürküyordum.

Abim orada beni bekliyordu.

İyi de hangi abim?

Birlikte büyüdüğümüz oyunlar paylaştığımız o yaramaz çocuk mu? Yollar iller ayrıldıktan sonra uzaklaştığım koca adam mı? Yoksa hasta yatağında yatan ve giderek daha huysuz bir ihtiyara dönüşeceğinden endişe ettiğim abim mi?

Sanki bu arada ben hiç mi değişmemiştim?

O ihtiyar ufak tefek lastikçi bijonları iyi sıkmış ancak kafamın içinde bir şeylerin gevşemesine yol açmıştı.

Lastiğin hava kaçırması gibi düşüncelerin o gevşeyen yerlerden sızıp yol boyunca kafamı doldurmasına engel olamıyordum.

İzmir’e yaklaştığımda bile lastikçinin sorusu aklımdan çıkmamıştı.

Çalan telefonun sesi ile irkildim.

Arayan abimdi ve “geldin mi?” diye soruyordu.

Mehmet Uhri

Gençlik yıllarından kalma neredeyse unutulmuş kısacık bir yaşanmışlığı yıllar sonra hatırlama çabasıyla yolumu yönümü değiştirmiş Ezine yakınlarındaki o küçük sahil iskelesine sürmüştüm.

O günden en son hatırladığım balıkçının çoktan denize açılmış olduğu, arıcının ise “Hatırladığınca yaşarsın. Gerisi hep bir yolculuk.” diyerek bizleri uğurlamasıydı.

Bu sözleri gençliğin içi boş özgüveni ile yaşlıların bitmek bilmez gevezeliklerinden biri gibi algılamış o gün anlamaya bile çalışmamış üzerinde durmamıştım.

Sahil neredeyse olduğu gibi duruyordu. Koya adını veren heybetli fıstık çamı da öyle…

Yıllar önce balıkçının teknesini bağladığı iskele yıkılmış, geriye üzerinde balıkçılların tünediği paslı kazıklar kalmıştı. Koydaki bina lüks bir lokantaya dönüşüp büyümüştü. Sahilde bir süre yürüyüp denize taş attım.

Yıllar önce çadırlarımızı kurduğumuz yeri hayal etmeye çalıştım.

Rüzgârın hissettirdiği sonbahar serinliği nedeniyle binaya yöneldim.

Hatırladığım binaya benzemiyordu. Lokanta için gün yeni başlıyordu. Bir iki masa dışında müşteri yoktu. Eskiyi anımsatacak bir şeyler bulurum umuduyla içeriye hızlıca göz attım ancak gözüme çarpan bir şey olmadı.

Çay sipariş edip oturdum. Onca yolu boşuna gelmiş gibi hissediyor, kendime içerliyordum. Çayımı yudumlarken ocağın yanındaki duvarda asılı curayı ve yine aynı duvarda asılı aynaya iliştirilmiş fotoğrafı fark ettim.

Çayımı elime alıp çay ocağına yöneldim. Doldurduğu çayları tepsiye dizmekte olan ocakçıya aynanın kenarındaki yıpranmış fotoğrafı gösterip “Balıkçı hayatta mı?” diye sordum.

Garson fotoğraftakini tanımıyordu. Eliyle kasada oturan yaşlıca adamı işaret ederek “Bilse o bilir” dedi.

Kasaya yönelip adama aynanın kenarındaki fotoyu ve curayı işaret ederek balıkçı ve arıcının hayatta olup olmadıklarını sordum. Şaşkınlıkla yüzüme baktı.

- Tanır mıydın?

- Çok yıllar önce kısa bir karşılaşmaydı.

- Hayattalar mı? Neredeler?

- Önce sen söyle. Nasıl tanıdın? Ne anlattılar sana?

Yandaki masadan bir sandalye çekip “Otur, anlat hele” dedi. Kasanın yanına iliştim. Çayımı yudumlarken arıcı ve balıkçıyı ve o gün yaşananları anlattım.

O iki “abdalı” bir takım rastlantılar sonucunda tanımıştım.

Biri arıcılık, diğeri balıkçılık yapıyordu. Gençliğin heyecanı ve kolaycılığı içinde “değişik” bulmuş anlamaya da çalışmamıştım.

Üzerlerinden fakirlik akıyordu ama mutluydular. Balıkçı tuttuğu balığı, arıcı da ürettiği balı tadına bile bakamadan satmak zorunda olduğundan yakınıyordu. Onca yoksulluğun içinde mutlu mesut yaşamalarına hayret etmiş sonra da unutmuştum.

Yıllar önceydi.

Üniversiteli üç arkadaş çadırları yüklenmiş Bozcaada’ya gidiyorduk. Otobüsün arıza yapması nedeniyle yolculuk uzamış Odunluk iskelesine akşamüzeri ulaşmıştık. İskeleden Bozcaada’ya kalkan tekne seferleri sona ermişti. Olduğumuz yere çadır kurup gecelemeyi düşünürken jandarma engel olmuş çadır kurmamıza izin çıkmamıştı.

O sırada Bozcaada’dan gelip limana yanaşan tekneden çıkan kamyonetin şoförü bize acımış birkaç koy ileride çadır için uygun yer olduğunu yardımcı olacağını söyleyip kamyonetin kasasını işaret etmişti.

Sözü edilen koya vardığımızda hava kararmaya başlamıştı. El değmemiş bir koya benziyordu. Kahvehane lokanta benzeri derme çatma yapı dışında tamamen doğa hâkimdi. Kahvehane sahibine yaşadıklarımızı anlatıp bir gecelik izin istemiş sahile yakın bir yere çadırlarımızı kurmaya girişmiştik.

Çadırları kurduktan sonra denize girip çıkmış karnımız iyice acıkmıştı. Kahvehanede pek kimse görünmüyordu. Kenarda bir masada iki kişi masayı kurmuş keyifle demleniyorlardı. Sonradan arıcı olduğunu öğreneceğim esmer adam elindeki cura benzeri telli çalgıyı çalıyor karşısındaki saçı sakalı birbirine karışmış yaşlıca balıkçı ise gür sesiyle eşlik ediyordu.

Balıkçının bir ayağı masanın yanındaki ağların üzerindeydi.

Öyle zengin bir masa da değildi. Birkaç dal marul ve roka yaprağı, zeytin, domates, ekmek ve biraz da leblebi ile e rakılarını yudumluyorlardı.

Az ötelerindeki masaya ilişip çay istedik. Elimizdeki kahvaltılık yiyecekleri çıkarınca patron dışarıdan yemek kabul edilmediğini söyleyerek itiraz etti. Öğrenci haliyle lokantaya verecek paramız olmadığı için toparlanıp ayağa kalktık.

Durumu gören balıkçı elini kaldırıp “Patron, şuraya bir masa daha ekle, delikanlılar misafirimiz” diyerek masalarına davet ettiler. Biraz da çekinerek eklenen masaya iliştik.

Arkadaşım çantasından çıkardığı peynir kalıbını tabağa koyup dilimledi ve “afiyet olsun” diyerek masanın ortasına bıraktı. Bu harekete patron yine bir şey söyleyecek gibi olunca balıkçı “Hesaba yaz. Racona ters olsa da bu kez böyle olsun. Onlar genç, öğrenecekler. Önce karınlarını doyuralım şu delikanlıların” diyerek masaya bir şeyler getirmesi için sipariş verdi.

Arıcı ise curayı dizine yaslayıp “İçer misiniz?” diye sormadan kadehlerimizi doldurmaya başladı. Doğrusu hiç itiraz edesimiz yoktu. Kendimizi tanıtıp üniversitede öğrenci olduğumuzu ve Bozcaada’ya gitmeye çabalarken kendimizi burada bulduğumuzu anlattık.

Elleri nasırlı yüzü güneş ve tuzdan çatlamış hayli kırışmış saçı sakalı karışmış olan yaşlıca adam önce kendini sonra arkadaşını işaret edip “ben balıkçıyım, o da arıcı. İkimiz de abdalız. Hepsi bu.” Dedi.

İsimlerini bile öğrenemedik.

Hatırladığım kadarıyla günün kararmak bilmediği sıcak bir Haziran gecesiydi.

İlk kadehleri devirip karnımız doymaya başlayınca “arıcı” Curasını eline aldı. “Kul Himmet bize katılsın” diyerek “gafil gezme şaşkın” türküsünü çalmaya başladı. Balıkçı gür sesiyle türküye katıldı. Bizler de dilimiz döndüğünce eşlik edip tempo tuttuk.

Arada durup kendilerini anlatıyor sonra yine türküye devam ediyorlardı. Arıcı balıkçıyı işaret edip “av yasağının bitmesiyle işlerin açılacağını sanıyor ama yıldan yıla deniz küsüyor” deyince balıkçı “Bu yıl yine kurak gitti, arılar dağda bayırda çiçek bulamadı. Balın da tadı kaçtı” diye yanıt verdi. Kısa bir sessizlikten sonra “Bak buna içilir, ne de olsa eksilenlere içiyoruz” diyerek kadehlerini masaya vurup yudumladılar.

Arıcı curasını dizine yaslayıp anlatmaya başladı;

- Ben arıcıyım. Dağda kovanları beklerim. Oğul verdirir, kovan satarım. Sahile indiğimde ise balıkçıyı bulur geçen ömre takoz koyup “bi dur hele” der içer söyleriz.

- “Bi dur hele” mi? O nasıl oluyor?

- “Arıların bal vakti zaman hızlı akar” derler. Ömür de öyle geçip gidiverir. Çalışırken insan zamanın nasıl geçtiğini anlamaz. Anlayabilmek için arada durup vaktin ötesine bakmak gerekir. Vaktin ötesi için dağda kayaya sırtını verip batan güneşe veya denizin ortasında sudan yansıyan yüzüne bakarsın. Bazen de böyle bir masa etrafında kendinden önceki abdalları yâd edersin.

Bu sözlerden sonra kadehler tekrar kaldırıldı. İkinci kadehler ile birlikte kafamız olmuş, karnımız doymuştu. Arkadaşım saatini işaret edip sabah erken kalkılacağı için kalkmamız gerektiğini söyleyince “daha yeni başladık ” diyerek bırakmadılar.

Bir süre daha sesimizi çıkarmadan oturduk. Kadehler boşalınca bize dönüp “vites değiştirme vakti geldi” diyerek ikisi de ayağa kalkıp üstlerini çıkardı. İskeleye doğru ilerleyip gecenin o vakti kendilerini Ege’nin serin sularına bıraktılar.

İlk anda şaşırsak da biz de eşlik ettik. Kısa süren soğuk gece denizi macerası ile ayılmış, günün yorgunluğunu da atmıştık.

Masaya döndüğümüzde üzerimizden sular akıyordu. Kadehler tekrar doldurulurken sanki hiç içmemişiz gibi ayık olduğumuzu görüp hayret ediyorduk. Balıkçı kadehleri doldururken “İyi ki Bozcaada’nın vakti sizler için gelmemiş de burada buluştuk, ne güzel oldu” dedi. Arkadaşım “Tekneye zamanında yetişemediğimiz için oldu” diye açıklamaya çalışınca elini havaya kaldırdı;

- Teknenin zamanı olur ama biz abdallar için önemli olan vakittir. Zaman dediğin o koluna taktığın saatten ibarettir. Ölçer, biçer kullanırsın. Vakitse şu deniz gibidir. “Vakti geldi” der içine girer az önceki gibi debelenir çıkarsın. Kuşluk vakti kahveni yudumlar, yemek vakti karnını doyurur, vakti-i keraat ile şişeyi açar masaya oturur, uyku vaktinde çekilirsin.

- Peki ya zaman? Zaman bu denizin neresinde?

- Vakit deniz gibidir dedim ya. Dalgası, fırtınası, akıntısı yorar insanı. Çoğu kişi denizden ürküp araya gemi, tekne, sandal gibi bir aracı koyar. Zaman dediğin zannımca vakit denizinde yüzen bir teknedir. Herkesin teknesi de kendine göredir. Zenginin zamanı ile fakirin zamanı o yüzden bir değildir.  Zamanın teknesinde olanlar için hayat keyifli bir yolculuktur. Nereye gideceğini, ne zaman varacağını, ileride ne olacağını hep zaman gösterir. Huzur arayanlar için birebirdir.

- İyi de herkes gemide değil mi? O zaman vakit denizinde kimler yüzüyor.

- Bazen insan az önce olduğu gibi kolundaki saatten kurtulur, “Gece denizi olur mu?” diye sorgulamaz zamanın teknesinden atlar, batıp çıkmaya başlar. Yoruluncaya kadar yüzer. Kısa süreliğine de olsa zamanın kendini yönetmesine izin vermez. Kimileri ise arıcı gibi kolunda saat bile taşımaz. Dağ başında şafak vakti uyanır, kuşluk vakti kahvesini yudumlar, yemek vakti karnını doyurur, uyku vaktinde de uyur.

- Yani?

- Yani ömür dediğin öyle ya da böyle bir yolculuktur. Tutunduğun vakitler hayatın olur. Günü geldiğinde de hayatın teknesinden sıradan bir yolcu olarak iner gidersin. Yani koca bir ömürden kalan bu gece olduğu gibi hatırlayacağımız o vakitlerdir.

Kadehler yeniden havaya kalktığında bu kez Arıcı sözü alıp “Bir de o denizden de uzak durup sahilde olan biteni seyredenler vardır ki, hiç sorma. Onlar için zaman bile yoktur.” dedi. Curayı eline alıp çalmaya başladı.

Türkü bitince kadehler tekrar tokuşturulurken arkadaşım dayanamayıp; “Peki ya siz, siz neresindesiniz bu hayatın?” diye sordu.

Lokanta sahibi anlattıklarımı can kulağı ile dinlerken araya giren garson müşterilerden birinin hesap istediğini söyledi. Patron hesap fişini düzenlerken o geceye dair hatırladıklarıma ve az önce anlattıklarıma ben de hayret ediyordum.

Anlattıklarımı ilgiyle dinleyen patron elini kaldırıp garsona “Beyefendi misafirimdir. Bize okkalı iki sade kahve gönder, süvari olsun” dedi. Sonra bana döndü;

- Çok şanslıymışsınız. Balıkçı hep buradaydı, arıcı ise bahar aylarında ve kışa girerken uğrar birlikte içip çalar okurlardı.

- Ne oldu onlara? Yaşıyorlar mı?

- Önce balıkçıyı yitirdik. Sahildeki iskeleyi bile parçalayan fırtınadan parçalanmış halde teknesi döndü ama kendi dönemedi. Bir mezarı bile olmadı. Bir kaç yıl sonra arıcının marazlandığını duyduk. Bir akşam üzeri çıktı geldi. Yıkık dökük o iskeleye yakın bir masaya ilişti. Kendi başına içerken curası da ona eşlik etti. Gecenin ilerleyen saatlerine kadar hem ağladı hem çaldı. Sonra curasının tellerini söküp denize fırlattı. Hesabı öderken cebinden çıkardığı balıkçının o fotoğrafını ve telleri sökülmüş curayı “bunlar burada kalsın” diyerek bıraktı. Arıcıdan bir daha haber alamadık.

- Üzüldüm.

- Rahmetli peder anlatırdı. Yıllar öncesinde burada ilk bina inşa edilirken onlar yine bu sakin sessiz koya gelir sahilde oturup anlattığın gibi içip türkü okurlarmış. “Sanki buraların kuşu balığı gibiler” derdi peder.

- Sanırım yıllar önce bizi başından savmaya çalışan aksi ihtiyar babanız oluyor.

- Evet, zor adamdı.

İrice çay bardağında gelen kahvelerimizi yudumlarken o gece yaşananları anlatmayı sürdürmemi rica etti.

- “Siz neresinde oluyorsunuz bu hayatın?” Diye sormuştu arkadaşınız. Ne cevap verdiler?

- Arıcı “Sonunda ölüm olunca neresinde olduğunun önemi kalmıyor” diye yanıtlamış, balıkçı ise abdallığa sığındıklarından söz edip yalnız gelinip yalnız gidilen bu hayatı ölüme inat olabildiğince özgür yaşamaya çalıştıklarından söz etmişti.

O gece balıkçıdan sofra adabı da öğrenmiştik. Kadehini eline alıp;

- Masada ilk kadehler tokuşturulmaz masaya vurulur. O kadehler geride bıraktıklarımız, kaybettiklerimiz içindir. Yani önce ölüme, ölenlere eksilenlere içerek başlarız. Sonraki kadehleri karşılıklı tokuşturup şu dünyadaki yalnızlığımızı unutmaya çabalarız. Bu gece siz de katıldınız yalnızlığı hep birlikte gömdük, masamıza. Dem tuttuktan sonra sıra özgürlüğe ve onun olmazsa olmazı sağlığa gelir. Kimimiz özgürce çalar, kimimiz söyler, kimimiz de özgürce oynar. Ağzımızın tadı yerindeyse şükreder, sağlığa ve özgürlüğe içeriz.

Arıcı araya girip “Her zaman böyle olmaz. Gönül işidir yaşamak. Acısını içine atıp ağlayamayanların yerine ağlaştığımız da olur. O zaman Teslim Abdal’ı anarız” Diyerek curasını eline aldı ve Teslim Abdal’dan “Engin ol gönül” türküsünü okumaya başladı. Balıkçı da eşlik etti.

Türkünün bitmesini bekleyip heyecanla “Peki ya sonra?” diye sordum. Balıkçı boşalan kadehini doldururken cevap verdi;

- Ölüm, yalnızlık, sağlık, özgürlük deyip geçen ömre hayıflanırken abdalların nefesleri hep böyle türkü olur eşlik eder. Sıra tüm bunların manasına gelene kadar içer, söyler, ağlaşırız.

- Sahi, ne anlamı var tüm bunların?

- İşte orada az önce yaptığımız gibi durur vites değiştiririz. Sonunda ölüm olunca aradığımız mananın bile anlamı kalmıyor. Masaya dönüp taksimetreyi sıfırlar “Varsa yoksa bir mana” diyerek en baştan başlarız. Kadehler tekrar ölüme, kayıplara kalkar. Sonrasında yalnızlığa, özgürlüğe, sağlığa, hep aynı şeyler işte…

- Hepsi bu mu?

- Daha ne olsun. Ömrüm balık tutmakla geçti. Bir gün baktım ki o balıklar da beni tutarmış. Gidememiş hep burada kalmışım. Arıcının durumu daha kötü. Arıları hayatta tutma uğruna dağ başında kovanlardan birine hapsolup ömür tüketir. Kimin kimi tuttuğunu çözemiyorsun. Baksana, burada bu gece biz mi sizi tuttuk yoksa siz mi bizi? Kaldı ki ne önemi var? Hayat böyle bir şey, gençler. Yaşayın gitsin…

O geceye dair hatırladıklarım bu kadardı.

O kadar içmeye alışkın olmadığımız için masada sızmaya başlamış görece daha ayık kalan arkadaşımız bizi çadırlarımıza taşımıştı. Ertesi sabah zor uyanmıştık. Hesap görmeye gittiğimizde arıcı ve balıkçının misafiri olduğumuzu söyleyip ödeme almamışlardı.

Balıkçı ağlarını teknesine yükleyip çoktan denize açılmıştı. Arıcı ise kamyonetindeki yükleri kontrol ediyordu.

Çadırlarımızı toplayıp yola koyulmak istediğimizde gelen meşrubat kamyonunun şoförüne bizleri odunluk iskelesine bırakmasını söylediler.

Ayrılırken arıcı yanımıza gelip “Hatırladığınca yaşarsınız gençler. Gerisi hep bir yolculuk. Haydi selametle…” Diyerek uğurlamıştı.

Kahvelerimizi bitirmiştik. Lokantanın patronu kasadan kalkıp çay ocağına yöneldi. Duvardaki telleri olmayan curayı alıp geri geldi. “Bunca senedir sesi çıkmayan bu curanın sanki sesi oldun, onları konuşturdun. Arıcı ile balıkçı yolculuklarına kısa bir ara verip hatırlanmak istediler. Sağ olasın” dedi.

Curayı elime alıp bir süre gövdesini okşadım.

Yemeğe kalmam konusunda ısrarcı olsa da arıcının “Hatırladığınızca yaşarsın, gerisi hep bir yolculuk” sözlerini tekrarlayıp “Yolcu yolunda gerek” diyerek curayı masaya bıraktım.

Arabama kadar eşlik eden patrona tekrar teşekkür ettim. “Bu iş burada bitmedi. Bugün vesile oldunuz da onları hatırladık. Gün gelir yine uğrarsınız bu kez benim hatırladıklarımdan konuşuruz” dedi.

Yola koyulduğumda “Tekrar gelmek istiyorsan ayrılırken ardına bakmalısın” dediği gibi şairin durup ardımda bıraktığım o sahile bir kez daha baktım.

Arabanın teybinden “Gafil gezme şaşkın” türküsünü başlatıp radyonun sesini iyice açtım.

Sonra…

Sonrası “Hep bir yolculuk” demişti arıcı…

Mehmet UHRİ

Not: Kul Himmet’in “Gafil gezme şaşkın” türküsünü İsmail Yoluk çalıp söyledi. Dinlemek için buraya gafil-gezme-saskin tıklayabilirsiniz.

“Ömür dediğin bir eskici dükkânı, her şeyi vitrine çıkaramazsın” demişti.

Ailenin kalan son ferdi annemin de vefatından sonra hüzün içinde doğup büyüdüğüm evi kapatıp eşyaları hayır kurumuna vermiştik. İçinde fotoğraflar ve albümler bulunan eski valizi ise ayırmış açmadan evde bir yerlere kaldırmıştım. Uzun süre de valizi açmaya elim gitmemişti.

Her şey, yıllar sonra valizin varlığını hatırlamamla başladı.

Valizi gün ışığına çıkarıp açtığımda çoğu siyah beyaz fotolar ve birkaç eski yıpranmış albüm dışında pek bir şey görünmüyordu. Fotoğrafların çoğunda ne bir tarih ne de tanıtıcı yazı vardı. Öylece istiflenmişti. Arada nişan düğün gibi bir olaya ait kurdele ile bağlı birkaç grup fotoğrafta da açıklama yoktu.

Valizin derinliklerinde bir bez torba içinde fotoğraf makinesini bulunca işin rengi değişti. Rahmetli babamın fotoğraf makinesini hayal meyal hatırlıyordum. Çocukken merakla kurcalamak istesem de gözü gibi korur elimizi sürmemize izin vermezdi.

Makine dediysem EXAKTA marka zamanının sıradan makinelerinden biriydi. Koruyucu kabı bile yoktu. Amerikan bezinden eski bir torba içinden çıkmıştı.

Makineyi elime alıp sağını solunu kontrol ettim. Mekanizmaları paslanmış görünüyordu. Kapağını açmadan makarayı geriye sarıp kontrol ettiğimde içinde film kalmış olduğunu fark edince heyecanlandım. Kırk yılı aşkın süredir içinde film ile duran paslanmış fotoğraf makinesi ile ne yapacağımı düşünmeye başladım.

Sağı solu arayıp sora sora o fotoğraf makinesi tamircisini buldum.

Çok yıllar önce kendi fotoğraf makinemdeki sorunu gidermek için uğradığım dükkân yerinde duruyordu durmasına ama artık saat tamircisi olmuştu. Usta da hayli yaşlanmış görünüyordu. Dükkânın bir kenarında fotoğraf makine ve ekipmanları ile dolu cam dolap olmasa fotoğrafçılığı tümden bıraktığı düşünülebilirdi.

İçerideki müşterinin saat pilini değiştirmesini bekledim. Sonra torbadan çıkardığım makineyi masasının üstüne bırakırken “İçinde film kalmış, ne olduğunu merak ediyorum. Tamir olması gerekmiyor. Filmi kurtarabilir miyiz?” diye sordum.

Sesini çıkarmadan makineyi eline aldı bir süre öylece bakıp “Yangından sele tüm felaketleri yaşamış başına gelmeyen kalmamış gibi görünüyor. Çok ümitli olmamak gerek” diyerek arkadaki küçük odaya geçti. Dükkânda öylece bekledim. Az sonra elinde film bobini ile karanlık odadan çıktı. Makinenin dişlilerinin paslandığını, tamir ile uğraşmanın anlamsız olduğunu elinde tuttuğu film bobini için de umutlu olmamak gerektiğini söyledi.

Makineyi ve filmi bana uzattı.

- Filmi banyo edebilir misiniz?

- Siyah beyaz ORVO marka bir film. Bu zamana üzerinde görüntü kalmış mıdır bilemem. Denerim. Denerim de bunca yıl sonra içindekileri görmek istediğine emin misin?

- Anlamadım.

- Bak, çeken her kimse filmi sonuna kadar kullanmış ancak makinede bırakmış. Belki de gün yüzüne çıksın istememiştir. O yüzden sordum.

Açıkçası bu sözler o gün anlamsız gelmişti. Çok düşünmeden banyo edilip basılmasını rica ettim. Borcumu sordum. Makineyi geri verirken “geldiğinde verirsin” dedi.

Birkaç gün sonra telefon ettiğimde filmi banyo edip bastığını gelip alabileceğimi söyledi. Akşamüzeri heyecanla dükkânın yolunu tuttum. Aklımdan bin türlü şey geçiyordu. Rahmetli babamdan kalma makine kırk yıl sonra dile gelip belki de babamın bilinmesini istemediği bazı gerçekleri ortaya dökecekti.

Dükkânda daha sonra öğretmen emeklisi olduğunu öğreneceğim biri daha vardı. Müşteriye benzemiyordu. Karşılıklı çay içiyorlardı. İçeri girdiğimi görünce “otur hele bir çay iç” diyerek tabure uzattı. Fotoları alıp hemen çıkmayı ve sakin bir yerde incelemeyi planlamıştım. Israr üzerine uzattığı tabureye oturdum. Önce sakince çayımı doldurup uzattı. Sonra çekmeceden çıkardığı banyo edilmiş filmi ve fotoğrafları içeren zarfı bana uzatırken gözümün içine baktı “Emin misin?” diye sordu.

Çaydan kuvvetli bir yudum alıp fotolara hızlıca göz attım.

Tahmin ettiğim gibi fotoları rahmetli babam çekmişti. Kuruluşundan itibaren yirmi beş yılı aşkın öğretmenlik yaptığı okula aitti. Sanırım emekli olduğu yıl çekilmişti. Sadece binaları, bahçeyi ve çevreyi fotoğraflamıştı. Ne kendi ne de bir başkası görünmüyordu.

Bir süre öylece durup fotoğraflara tekrar baktım. Çevresi binalar ile dolsa da okul bugün de aynı görüntüyü koruyordu. Detay arıyor bulamıyordum. Karşımda taburede oturan tamircinin “hoca” diye hitap ettiği yaşlıca bey efendi “Ne dersin? Makinede kalsa daha mı iyi olacaktı?” diye sordu.

Kısaca başımdan geçenleri anlatıp “Anlamıyorum, kırk küsur yıl önce babam bunları niye çekmiş sonra da makinede bırakmış olabilir?” diye söylendim. İki ihtiyar birbirlerine bakıp gülümsediler.

Taburede oturan “hoca” eliyle fotoğrafları işaret edip “Eeeee, ömür dediğin bir eskici dükkânı, her şeyi vitrine çıkaramazsın” dedi.

Şaşkınlık içinde fotolara tekrar baktım ve “hiçbir şey anlamadım” dedim. Tamirci bana dönüp “O zaman baştan başlayalım. Söyle bakalım insan niye fotoğraf çeker?” diye sordu. “Ne bileyim? Her halde bir anı ölümsüzleştirmek için” diye yanıtladım.

- Demek ki işin bir ucunda ölüm ve ölümden kaçma çabası var.

- Dahası da var mı?

- Olmaz mı? Fotoğraf çekilirken herkes kendine çekidüzen vermeye çabaladığına göre başkalarının gözünde nasıl görüneceğini de önemser. Fotoğraf albümlerinde herkes çok bakımlı güzel ve neşeli görünürler. Yani, başkalarının gözünde olması gerektiği gibi…

- Öyleyse fotoğraf ne gösteriyor?

- Yanlış soru. Neyi göstermiyor, hatta gizliyor diye sormalısın. Aile albümlerinde hep mutlu günler, önemli anlar yer alır. Ölümler acılar albüme kolay kolay giremez. İçeride ne yaşanırsa yaşansın albümü eline alanın mutlu mesut bir aile görmesi istenir. Fotoğraflar için de böyle…

Kısa süren suskunlukta “hoca” araya girip “Bugün sosyal medyaya sıçrasa da bu gerçek değişmiyor. İnsanlar başkalarının gözündeki kendilerini düzeltmeye uğraşmakla o kadar zaman yitiriyor ki kendilerini tanımaya zaman kalmıyor” dedi.

“İyi de, rahmetli babam bunları neden çekmiş ve neden makinede bırakmış hâlâ anlamıyorum” diye üsteledim.

Tamirci elindeki saatten kafasını kaldırmadan “bazı anların gerçekliğini koruması için gün yüzüne çıkmaması, susup üzerinde konuşulmaması gerekir. Bu da öyle bir durum olmalı” diye yanıt verdi.

Sonra konuştuğumuz dilin hep yetersiz kaldığını, gözleri görmeyen birine basit bir şeyi ne kadar anlatırsak anlatalım tüm gerçekliğini aktarmanın mümkün olmadığını hep bir şeylerin eksik kalacağından söz etti.

- Sonuçta konuştuğumuz dil zihnin vitrinidir. Bir şeyleri ortaya dökerken pek çok şeyi de gizler. Fotoğraflar da öyle… Göstermek istediklerini vitrine çıkarır geride kalanın üstünü örter,  unutturmaya çabalarsın. Hatta gün gelir kendin de unutursun.

- Peki ya bu fotolar.

- Söyledin ya. Babanız emekli olup ayrıldıktan sonra okulunu fotoğraflamış. Sonra da makinede bırakmış. O görüntülerin kendinde kalan anıları, gerçekleri yeterince yansıtmayacağını, hatta bazılarını gizleyip unutturabileceğini düşünüp suskun kalmalarını istemiş olabilir. O yüzden “emin misin?” diye sormuştum.

- Peki, şimdi ne yapmalıyım?

- Bence babanızın kararına saygı duyun.

- Yani?

- Hoca az önce “Ömür dediğin bir eskici dükkânı, her şeyi vitrine çıkaramazsın” demedi mi? Kararı sen vereceksin.

Ayağa kalktım. Çay için teşekkür edip borcumu sordum. Ödemeyi yaparken ikisine de tekrar teşekkür ettim. Filmi ve fotoları alıp çıktım.

O gece uyku tutmadı. Rahmetli babamın kırk küsur yıl önce emekli olduktan sonra çektiği o fotoları gözden geçirip bir anlam aradım.

Belki de bu fotoları çekerken aynı anlamı babamın da aradığını ve hatta belki de her şeyin basit bir anlam arayışından ibaret olduğunu düşündüm.

Birkaç gün sonra filmi, fotoları ve makineyi torbasına koyup olması gerektiği yere valizin içine yerleştirdim.

Valizi ise sanki hiç açmamışım gibi çıkardığım yere bıraktım.

Mehmet Uhri

Not: İzmir Koleji ve BAL Matematik öğretmeni babam merhum İhsan UHRİ’nin anısı içindir.

İnsanın renkli bir abisi olmaya görsün.

Arayıp İstanbul’a geleceğini, ancak akşama dönmesi gerektiğini bildirip hava alanından karşılamamı istedi.

Neymiş? Un sanayicilerinin bir toplantısında gıda mühendisi ve arkeolog olarak buğdayın kültür tarihini anlatacakmış.

İkimize de rahmetli babamızdan miras kalan “telaşlılık” yine devredeydi.

Dışarıdan bakıldığında rahat ve umursamaz görünen abimin bir yerlere zamanında yetişme telaşı hep eğlendirici olmuştur.

Yine öyle oldu.

Arabaya binince merhaba bile demeden saati işaret edip hızlıca gitmesi gereken yere ulaştırmamı söyledi. İstanbul?un malum trafiğinde adım adım ilerlerken telaşı daha da arttı.

Bir önceki uçakla gelmediğine hayıflanmaya başladı.

Gideceğimiz mekânı ve yolu biliyor olmanın rahatlığı ile sürsem de yanlış bir yola gireriz kaygısıyla abimin gözü navigasyondaydı.

Neyse ki zamanında yetiştik.

Özel şoförü olarak toplantıya ben de katıldım.

Abimin, buğday ve diğer tahılların evcilleştirilmesi ile başlayan tarım devriminin mutfak yemek ve yaşam alışkanlıkları üzerinden insanı da evcilleştirdiğini anlatan sunumunun ardından tartışma bölümüne geçildi.

Üzerinde konuşulacak onca konu varken zıtlaşmalar ile görünür olmayı seven yurdum insanı konuyu yine çözümsüz bir çekişme noktasına getirmeyi başardı.

Baklava üreticileri birbirine girdi.

Neymiş baklava cevizli mi olurmuş yoksa fıstıklı mı?

Un sanayicileri içinde önemli yer tutan baklavacıların bu konudaki bitmek bilmeyen kavgasında her iki taraf da bilim insanı olarak gördüğü abimden destek bekliyordu. Bu arada baklavanın cevizli mi fıstıklı mı olmasında anlaşamayan taraflar abimin söze girmesini beklemek yerine birbirine laf atmayı sürdürünce abim oturduğu masadan ayağa kalkıp dinleyicilere yaklaştı.

Ellerini açıp yüksek sesle “durun siz kardeşsiniz” diye bağırdı.

Meğer bizimki hazırlıklı gelmiş.

Salonun sessizliğe bürünmesinden yararlanıp perdeye yansıttığı Hitit kaya kabartmalarını gösterip tanrısal törenlerde yufka gibi pişirilmiş ekmekleri gösterdi. Günümüzden 4 bin yıl önce de üzerinde yaşadığımız topraklarda buğdayın öğütülüp yufka benzeri ekmek yapıldığını, yöresel olarak ne yetişiyorsa ?ceviz, fıstık, fındık, meyveler vb- ekmeğe katık yapılmasının doğal olduğunu vurguladı.

Tartışmanın bu şekilde beraberlik ile sonlanmasından taraflar pek memnun olmamıştı.

Toplantı biter bitmez izin isteyip mekândan ayrıldık.

Dönüş uçuşu için zamanımızın olduğunu söyleyip hava alanına yakın bir yerde yemek yemeği önerdim.

Ses çıkarmadı.

Abim görevini yapmış olmanın verdiği rahatlıkla telaşlı halinden sıyrılmış o herkese gösterdiği rahat ve umursamaz haline geri dönmüştü.

Yol boyunca cep telefonuna gelen mesajlara yanıt vermekle uğraştı.

Trafik rahatlamıştı. Bakırköy yakınlarında bir yere oturup yemek siparişlerini verdik.

Başından üç evlilik geçmiş ve bohem yaşamaktan vazgeçmemiş abime uzlaşılmış sosyal normlara sığınıp yorgun bedenini dinlendirmeyi düşünüp düşünmediğini “emeklilik ne zaman?” diyerek sordum.

Sağlam bir küfür yedim.

“Onca gönül ilişkisinden sonra kadınları anlayabildin mi bari?” diye sorunca Kadınları anlamaya çalışmayı bırakalı uzun zaman oldu gibi bir yanıt verdi.

“Nasıl yani?” Diye üsteledim. Bir süre çevresine bakınıp cevap verip vermeme konusunda tereddüt etti. Sonra “Dur sana sosyolojik bir deneyle anlatayım” dedi.

- Bak şu çaprazda kalan masada üç hatun oturuyor. Biz içeri girince hatunlar dikkatlice bizi kesip aralarında bir şeyler konuştular. Arada kaçamak bakış atmaya da devam ediyorlar. Tabii arkan dönük olduğu için hiç bir şeyin farkında değilsin.

- Eeeee

- Şimdi kalkıp tuvalete gideceğim. Kadınların beni izleyip izlemediğine dikkat et. Az ötelerindeki masada kalabalık bir grup oturuyor. Masadaki hatunlardan birini uzaktan tanıyorum. Dönüşte o masaya gidip sözünü ettiğim hatunun omzuna elimi koyacak ve kısa bir süre konuşup geleceğim. Tüm bunlar olurken o üç hatunu izlemeni istiyorum.

Doğrusu sağa sola bakınmadan masasına oturup sunulan yemekten başka pek bir şey görmeyen saf Anadolu çocuğu muamelesinden pek haz etmemiştim. Abimin özgüvenini ise gereksiz ve hayli şişkin buluyordum.

Ne bileyim? Belki de biraz içerlemiş hatta hafif kıskanmış bile olabilirim.

Ancak o an şaşkındım.

Yerimi değiştirip abimi ve öte masadaki üç hatunu izlemeye başladım. Uzun saçları ve kırlaşmış sakalı ile “havalı” bir tip olduğu için abimin ister istemez dikkat çektiğini düşündüm.

Hatunlar konuşmayı bırakıp abimi gözleriyle izlemekle yetindiler. Dönüşte sözünü ettiği masaya uğrayıp tanıdığı hatun ile kısa süreli konuştu. Dediği gibi elini hatunun omzuna koymayı ihmal etmedi. Sonra dönüp yanıma geldi. Bir süre sustuktan sonra “gördün mü?” diye sordu.

Olanca saflığım ile “Neyi gördüm mü?” diye cevap verdim.

- Şimdi o hatunlara tekrar bak. Az önce beni takip eden hatunlar orada omzuna elimi koyduğum hatuna düşman gibi bakıyorlar. Artık ben hedeflerinden çıktım. Orada ortak bir rakip belirdi.

- Yani?

- Yani hatunları anlamaya çalışma. Kendi aralarındaki çekişme onlara yeter. Sonuçta nesli devam ettirecekleri için biyolojik güç de kadınların elinde. Kuyruğu dik tutma gayretindeki erkekler ise figürandan öte değil.

Gerçekten de hatunlar diğer masadaki hatuna gözlerini dikmiş dikkatlice bakıp yine aralarında bir şeyler konuşuyordu.

Masaya gelen yemekler ile konu bölünse de şaşkınlığım geçmemişti. Abim ise yemeğine yumulmuştu.

“Az önce biyolojik güç kadınların elinde dedin. Hekimler açısından da insan biyolojik bir canlı olarak görülür ama anladığım kadarıyla arkeologlar öyle düşünmüyor” diye bir soru yönelttim. Bizimki garsona bardağını göstererek bir tane daha istediğini işaret etti. Sonra bana döndü;

- İnsanı değil insanlığı incelemeyi amaç edinen arkeoloji açısından insanlık “kültürel” bir durumdur. Alet yapmayı başarabilen Homo Habilis’ten beri biyolojik bir canlı olmanın az ötesinde bir yerlerdeyiz. İnsandan geriye diğer canlılar gibi kemiklerinden başka bir şey kalmasaydı hekimler haklı olacaktı. Ancak insanın geriye bıraktıklarına bakınca işin rengi değişiyor.

- Kültürel derken?

- Kültürün pek çok tanımı vardır. Ancak derdimi anlatabilmek için “Doğanın yaptıklarına karşın insanın yaptığı her şey kültürdür” diyen Marks’ın tanımını kullanacağım. İnsan biyolojik bir canlı olarak dünyaya gelse de aile veya toplum içinde kendini ve ötekileri tanır. Edindiği kimlikler üzerinden de sosyal bir canlıya dönüşür.

- Peki ya sonra?

- Sonra öznellik ile sosyallik arasında salınarak içinde bulunduğu toplumun ortak değerlerini içselleştirir. Bazıları öznelliğinden beslenen ürünler üretir. Ürettiği toplumca kabul görürse kültüre dönüşür. İşte bunların hepsine insanlık diyoruz.

- Yani?

- Yani, insan biyolojik ve sosyal bir canlıdır. İnsan kültürel bir canlı olamasa da insanlık kültürel bir duruma işaret eder. Sayıların tek tek insanlara karşılık gelmesine karşılık matematiğin kültür olması gibi bir durumdan söz ediyorum. Ortak kültürde buluşan insanlık, üzerine bir de kamusal alan inşa etmeye çabalıyor. Ancak işin çok başındayız gidilecek yol hayli uzun.

Açıkçası tam anlamamıştım. Daha basit anlatmasını istedim. O da erken de olsa hava alanına bırakmam şartıyla olur dedi.

Hesabı isteyip çıktık.

Otoparkta flaşörlerini yakıp çıkmakta olan müşteriyi bekleyen hanımefendinin yerine diğer yönden gelen müşteri bir güzel park edince tartışma çıkmıştı. Gözümüzün önünde olanlara otoparkçı ses çıkarmayınca dayanamayıp hanımefendinin önceliği olduğunu söyledim. Haksız yere park eden “herif” üzerime yürüyüp “Sana ne? Sen polis misin? Ne karışıyorsun?”diye yanıt verdi. Bu arada bir başka araba çıkıyor olmasa otoparkta yer kavgası büyüyecekti.

Hava alanına doğru yola koyulduğumuzda abime otoparktaki olaya neden karışmadığını sordum. “Az önce daha basit anlatmamı istemiştin ya hani. Bak bu olay iyi anlatıyor.” Diye söze başladı.

- Herkesin biyolojik varlığından kaynaklanan öznel bir alanı var. Sosyal varlık olmasından beslenen herkesi temsil eden bir de devlet var. İnsanlık, işte bu ikisinin arasına sözünü ettiğim kamusal alanı inşa etmeye çabalıyor. Kolay olmuyor. Her iki taraf da kendi alanından vermek istemiyor. Adam sanki dünyada tek başına yaşıyor otoparkın kamusal alan olduğunun farkında bile değil. Tek korkusu devlet. Kamusal paylaşımı hatırlatınca “Sen devlet misin? Ne karışıyorsun?” diye sorabiliyor. Tartıştığın adamın kamusal alandan haberi yok. Ne söylesen boş.

- Peki ya devlet?

- Devletler de o adam gibi davranıp kamusal alana kendinden bir şeyler vermeye kolay ikna olmuyor. Demokratik mücadele gerekiyor. Tarih böyle söylüyor. Gidilecek yol zor ve uzun derken bunu kastediyordum.

Bu arada uçağın kalkmasına 3 saate yakın bir süre kalmış hava alanı görünmüş bizimkinin telaşı yine bitmemişti.

Bu kez tabelalara bakıp “hep geliş yazıyor, nerede bu gidiş?” diye söylendi. Aradığı tabelayı görünce kendi haline güldü.

Birlikte bir daha güldük.

İç hatlar terminaline varınca çantasını alıp “hadi ben kaçtım” diyerek hızlı adımlarla binaya yöneldi.

Bir süre durup ardından baktım.

Uçağın kalkışından 3 saat önce hava alanına ulaşıp terminale girmeden kemerini çıkarmaya davranacak kadar telaşlı başka bir tanıdığım olup olmadığını düşündüm.

Dedim ya insanın renkli bir abisi olmaya görsün.

Mehmet Uhri

Not: “Gerçek ile kurmaca arasında hiçbir fark yoktur. Geçmişin tamamı belleğimizde kalanlardan ibarettir.” JORGE LUIS BORGES