Harf Tamircisi

4 Nisan 2020

Pandemi süreci bir savaşı andırıyor. Önemli kayıplara karşın cephe direniyor.

Virüs istilası ve sağlıkçıların önderliğinde insanlığın direnişi ile sürdürülen bu savaşta savaşların en zoru olan savunma savaşı veriliyor.

Hasta sayısı artışı, iyileşen hasta sayısının sınırlı kalması, tedavi sürecinin uzaması nedeniyle yatak doluluk oranlarının taşma noktasına geliyor olmasına karşın sağlıkçıların direnişi “şimdilik” devam ediyor.

Ülkemizde yönetsel erkin hasta sayısı artışını engellemek için uygulamaya koyduğu immobilizasyon önlemlerinin işe yaramış olduğu umuluyor.

Bedenin oksijen kullanımı için hayati organ olan akciğerlerin fonksiyon kaybı ile seyreden bu hastalık vücudun oksijen açlığı çekmesine neden oluyor.

Ne yazık ki yapay böbrek veya yapay kalp gibi yapay akciğer icat edilmiş olmadığı için hasta kişilerin akciğer kapasitesinin düşmesini geciktirip vücudun kendi mücadelesini yapabilmesi için tıbbi destek vermekten başka bir şey şimdilik yapılamıyor.

Mücadeleyi veren bedenin yaşı ve ek hastalığın varlığı süreci olumsuz etkiliyor.

Gelelim cepheye;

Sağlık organizasyonu gücünün neredeyse tamamını salgın ile mücadeleye ayırıp diğer hasta ve hastalıkları şimdilik öteleyerek direnişini sürdürüyor. Gün gün artan hasta sayısı ve yatırılan hastaların kolay taburcu edilemiyor olması sağlık sisteminin gücünü şimdiden zorlamaya başladı.

Bu durum birkaç hafta içinde hastasına yatak arayacak hasta yakınları ile sağlıkçılar arasında doğabilecek gerginlik kaygılarını arttırıyor.

Yani cephede işler şimdilik iyi gitse de sağlıkçılar bu trendin devamını düşündükçe kaygılanmadan edemiyor. Hastalara yetememe kaygısına hasta ve hasta yakınlarının baskısının eklenmesinin bir “bozgun” havası doğurabileceğinden endişe etmek için yeterli neden var gibi görünüyor.

Bozgun nasıl olur?

Yorulanlar dinlendirilemez, kayıplar telafi edilemez, yeterli mühimmat ulaştırılamaz, üstüne hasta ve hasta yakınlarının baskısı başlarsa cephede moralleri yüksek tutmak zora girer. Dilim varmıyor ama (rapor almaya çabalama, mesaiden kaçma vb.) sağlıkçıların cepheden kaçışlarının başlaması ile “bozgun” hissi hızla yayılır.

Sağlık organizasyonunun bir bütün olduğu hatırlanırsa iki temel noktada cepheye destek verilmesi moralleri yüksek tutmaya yetecektir.

Yatak ve personel sorununun hızlıca aşılması için açılacak sahra hastanelerinin hızlıca devreye girmesi ve tüm hastaneleri hasta yakınlarının baskısından koruyacak hastane dışı güvenlik önlemlerinin ivedilikle alınması ilk önlem olabilir. Kolluk kuvvetleri yeterli gelmez ise askeri birliklerin sağlık kuruluşlarının dış güvenliğinin sağlanmasında görev alması cephedeki olumsuz beklentiyi önemli oranda azaltacaktır.

Bir diğer basit ama önemli tedbir otomatik solunum cihazı (ventilatör) eksikliğini gidermek için alınabilir. Solunum desteği gerektiren her hastaya yetecek sayıda solunum cihazı olmaması tüm ülkelerde önemli bir sorun olarak görülüyor. Otomatik cihaz yoksa bu iş 50 sene önce olduğu gibi elle yapılabilir. Bir balon pompa yardımıyla kişinin düzenli nefes almasını sağlayacak “birileri” vardiya ile görev yapmaya başlayabilir.

O “birilerinin” hali hazırdaki sağlıkçılar olması cephenin gücünü azaltacağı için sağlık ile ilgili eğitim veren yüksek öğrenim kurumu öğrencilerinden gönüllü destekçilerin görev alması biçiminde bir çözüm düşünülebilir.

Ağır kayıplara karşın cephedeki sağlık çalışanlarının direniyor olması cephe gerisindekileri de direnişe katılmaya yeni önlem ve destek arayışlarına zorluyor.

Tüm farklılıklara ve çekişmelere karşın tabana yayılan bir direnişin yavaş yavaş hayata geçiyor olması insanlık adına umut veriyor.

Sanki yeni bir dünya tohumunu patlatıp gün yüzüne çıkıyor.

Dr. Mehmet UHRİ

Görsel: Kaos, Mümtaz Bolmen 1999

26 Mart 2020

Dünya çapında ve sadece insanlar üzerinde olumsuz etkileri olan bir virüs istilası ile karşı karşıyayız.

İnsanlık, hayatta kalmak ve/veya zaman kazanmak için savaşıyor.

Tehdit altındaki her canlı gibi “savaş veya kaç” komutlarından uygun gördüğünü seçiyor. Önemli bir kısmı saldırıdan korunmak için izolasyon ve karantina önlemlerine uymaya çabalarken hastalığa yakalananlar ve sağlık çalışanları ise savaş veriyor.

Sevme, paylaşma, ortak hareket etme, tahammül gösterme konusunda pek de başarılı sınavlar veremeyen insanoğlu kendi tarihi boyunca “en iyi yaptığı” işi yapıyor ve savaşıyor.

Üstelik savaşların en zoru olan “savunma savaşı” organize etmeye çalışıyor.

Savaş tarihçilerinin ifadesiyle “savunma savaşları” kazanılması en zor savaşlardandır.

Savaşlar liderleri ile anılsa da her savaş gibi geride başarılı bir organizasyon ve gizli kahramanlar bırakır.

Çanakkale ve Kurtuluş savaşları - ki bunlar da savunma savaşlarıdır- sırasında görev alan ve sonrasında çeşitli nedenlerle Cumhuriyet tarihinin “karanlık” sayfaları arasında kalan Behiç Erkin’i ( 1876- 1961) burada hatırlamamız gerekiyor.

Ülkemizde demiryollarının kurucusu ve adı geçen savaşlar sırasında bir lojistik sihirbazı olarak anılan Behiç Erkin orduların savaş alanına taşınması, yer değiştirmesi, ağır savaş koşullarında askerlere gıda ve mühimmatın sürekli akışını gerçekleştirecek organizasyonu kuran kişidir.

Her iki savunma savaşı da lojistik akışın iyi ve doğru organizasyonuyla ordunun moral olarak ayakta kalması, tutunması ve direnmesi ile kazanılmıştır.

Günümüzde de tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de bir virüse karşı savunma savaşı veriliyor.

Sağlık çalışanları cephede yerlerini almış durumdalar ve virüs nedeniyle kendi içlerinden de ilk kayıplarını vermeye başladılar.

Böyle bir mücadelede yine lojistik ve onunla birlikte gelen moralin ne denli önemli olduğunu hepimiz görüyoruz.

Sağlık çalışanlarının cephede tutunabilmesi, hastalarını yaşatabilmeleri için gereken koruyucu donanım, mühimmat ve tıbbi malzemeyi en ücra köşedeki sağlık ocağına kadar ulaştıracak ülke çapındaki bir organizasyonun gerekliliğini geçmiş deneyimlerimizden biliyoruz.

Uzun süreceği öngörülen savaş süresince sağlık sisteminin eksikliklerini kılcallarına kadar yönetecek ve lojistik akışı sağlayacak bir organizasyon kurulmadan cepheyi ayakta tutmak kolay görünmüyor.

Savaş tarihçilerine göre savunma savaşları ilk ve güçlü saldırıyı atlattıktan sonra saldıran tarafın gücü kırılana kadar süren ve sabır gerektiren süreçlerdir.

Virüsün ilk ve en güçlü saldırısının yaşanmakta olduğu günlerden geçerken cephede görev yapan sağlık neferlerine ve hastalara yönelik lojistik yönetiminin iyi kurgulanması ve işlerlik kazanması gerektiği açıktır.

Virüs etkisinin gücünü azaltmak için alınan izolasyon ve karantina önlemleri kadar koruyucu malzeme ve ilaç desteği konusunda kuşkuya yer bırakmayacak “görünür” merkezi bir organizasyonun hızlı ve etkin faaliyete geçirilmesi gerekiyor. (Her sağlık biriminin talebini girebileceği ortak bir yazılım ve birimler arasında aktarımı sağlayacak hızlı ve etkin dağıtım mekanizması iyi bir başlangıç olabilir.)

Sonrası mı?

Şair Hazar Alapınar’ın dizeleri ile bitirelim.

“Sonra güneş çok batıp çıkacak

Karacaklar bizi de yeni hamurdan”

Dr. Mehmet Uhri

22 Mart 2020

Ne oluyor?

2016 yılında Stephen Hawking’in BBC ye yaptığı açıklamada sözünü ettiği insanlığın sonunu getirebilecek risklerden biri gerçekleşiyor.

Antroposen çağını yaşadığı kabul edilen ve antropomorfik dev bir organizmaya dönüşen yerküre Covid-19 adı verilen virüs nedeniyle ciddi bir rahatsızlık geçiriyor.

Bireysel pencereden bakıldığında kavramak ve anlamakta zorlanıyoruz.

Tıpkı, beden hastalanınca kendince önlemler alır ve uygularken bedeni oluşturan hücrelerin ne olduğu konusunda bilgisiz, şaşkın hatta duyarsız olması gibi bir sürecin içinden geçiyoruz.

Uzaydan bakıldığında hücreleri insanlardan oluşan santral sinir sistemini internet olan damarlarında Petro Dolar veya benzerlerinin aktığı üretim, dağıtım, tüketim ve hatta atılım gibi konularda bölgesel görev dağılımı (organ ve organelleri ile) olan dev bir organizmaya dönüşmüş görünen yerküre bir virüs nedeniyle ağır rahatsızlık geçiriyor.

Tıbbi terminolojide karşılı “septik şok” olabilecek bir süreç yaşanıyor.

Virüs etkisi ile tüm dünyada yaşamsal hareketlilik yerini ölümcül bir durağanlığa bırakıyor. Organizma düşen kan basıncı nedeniyle hücrelerinin gereksinimi olan oksijen ve besinleri sağlayabilmede yetersiz kalıyor ve bu gibi duruma giren pek çok organizmanın yaptığı gibi denge mekanizmaları ile dokuların oksijensiz kalmasını önlemeye çalışıyor.

Bugünkü bilgilerimizden yola çıkarak küresel organizmanın septik şokun ilk evresi olan “nonprogressiv evrede” olduğunu; dengeleyici mekanizmalar sayesinde (ekonomik önlemler, sınırların kapatılması, baskıcı önlemler, öncelikler) organizmanın hayatta tutulmaya çalışıldığını söyleyebiliriz.

Bu yorum bazıları için iyimser bulunabilir.

Süreç zamana yayılıp düzelme veya normalleşme sağlanamazsa küresel septik şokun ikinci evresi olan “progressiv evre” kaçınılmaz olacaktır.

Bu evrede kayıplarla birlikte dengeleyici mekanizmaların etkisiz ve yetersiz kalması söz konusudur. Organizmanın hücre-birey veya birim bazında oksijen ve enerji sağlayamaması şeklinde ifade edilen değişikliklerin tüm metabolik aktiviteyi olumsuz etkilemesi şeklinde ilerleyen bozukluklar silsilesi yaşanır.

Septik şokun üçüncü ve son evresi ise irreversible-geri dönüşü olmayan evredir.

Bu evrede hücre ve doku hasarı o kadar şiddetlidir ki çoklu organ yetmezliği nedeniyle altta yatan neden ortadan kalksa bile organizmanın hayata tutunması neredeyse imkânsızdır.

Ne oluyor? Diye sormuştuk.

Küresel dev bir organizmaya dönüşen dünyamız ciddi rahatsızlık geçiriyor.

Organizmayı oluşturan bizler ise şimdilik denge mekanizmalarının çalışması için yardımcı olmaya çalışıyor, kişisel önlemlerimiz alıp yaşanmakta olan bu “küresel septik şok” benzeri tablonun ileri evrelere geçmemesi umuduyla bekliyoruz.

Dr. Mehmet Uhri

Şiddet kültürel kökleri aile içine uzanan bir iletişim biçimidir. Sesini yükseltmekle başlar. Başka biçimde aktarılamayanın karşı tarafa “zorla”aktarılmasıdır. Direnme, diretme, sesini yükseltmekle başlar, fiziki şiddete ve hatta kitleselleşip linçe kadar ulaşabilir.

Sosyal iletişim kanallarının yeterince açık olmadığı, empati fakiri, şiddeti “normalleştirmiş” toplumlarda ne yazık ki sıklıkla başvurulan bir iletişim biçimidir.

İletişim kurmayı ailede öğreniriz. Şiddet de iletişim yöntemlerinden biridir. Pek çok kültürel unsur gibi öğrenilir ve çeşitli biçimlerde uygulanır. Bir toplumda şiddet kültürünün varlığı ve düzeyini görebilmek için toplumun ortak aklını, düşünsel arka planını görünür kılan atasözleri ve deyimlere bakmak yeterlidir.

Aşağıdaki atasözü ve deyimlerin yaygın kabul ve kullanım görüyor olduğu bir toplumda şiddetin var olduğunu ve kültürel olarak kendini sürekli yeniden üretebildiğini söyleyebiliriz.

- Kızını dövmeyen dizini döver,

- Öğretmenin vurduğu yerde gül biter,

- Dayak cennetten çıkmadır,

- Ağlamayan çocuğa meme vermezler,

- Nus ile uslanmayana etmeli tekdir, tekdir ile uslanmayanın hakkı kötektir,

- Sözün bittiği nokta,

- Aklın yolu birdir?

Şiddet, kültürel kökleri aile içine uzanan bir iletişim biçimidir ve sesi yükseltmeyi öğrenmekle doğrudan ilgisi vardır.

Çocuklar talepleri için sesini yükseltmenin, direnme, dövünme ve “arıza çıkarmanın” işe yaradığını aile ortamında “öğrenirler”. Ailelerin biraz da başkaları tarafından ayıplanma kaygısıyla çoğunlukla pes edip çocuğun isteğini gerçekleştirmesi ile aile içinde şiddet kültürünün tohumu atılmış olur. Ses yükseltmeyle başlayan iletişim ve dayatma, çocuk ile birlikte büyür, biçim değiştirir ve kültüre dönüşür.

Başkalarını rahatsız edeceğini düşünmeksizin kornaya basmaktan, tribünlerde rakip takıma yönelik küfürlü tezahüratlara kadar her yerde yaşanır ve hatta küfürlü sözlerin günlük dilde edat olarak kullanılmasıyla “normalleşir”. Kültürel kodlarında şiddeti barındıran ve tekrar tekrar üretebilen toplumlarda iletişim kanallarının karşılıklı olarak açık olması (empati kültürü) şiddetin ortaya çıkmasını kontrol altında tutabilir.

Ancak, toplumu bir arada tutan ortak değerlerin yitirildiği, sosyolog Emile Durkheim (1858-1917) tarafından “Anomi” olarak adlandırılan iklime girildiğinde iletişim kanalları yetersiz kalır. Toplumun ortak değerleri anlamını yitirdiğinde yaşanan yalnızlık ve yabancılaşma hissi korku ve gerilimi arttırır. Bu ortam şiddet kültürünü besler, “ötekine” yönelik talep ve beklentiler gerçekleşmediğinde söz, yerini hızla şiddete bırakır.

Durkheim’ın “Anomi” olarak adlandırıldığı bu gibi durumlarda insanları bir arada tutan özgürlük, eşitlik, insan haklarına saygı, hukukun üstünlüğü, insan onuruna saygı ve demokrasi gibi temel kavramlarda bile uzlaşının sağlanamaması kutuplaşmayı artırır. Sosyal çözülmeye ve depresyona yol açar, intihar salgınları görülebilir. Ne yazık ki çoğunluğun sesi baskın gelir ve şiddet kitlesellik kazanır.

Kültürel kodlarında şiddeti ?normalleştirmiş? toplumlarda yaşanabilecek en büyük tehlike şiddetin bir yangın gibi kitlesellik kazanıp linç kültürüne dönüşmesidir.

Linç, şiddetin doruk noktasıdır ve tüm taraflar için yıkıcı sonuçlar doğurur.

Şiddet iklimi normalleştiğinde herkesin sırtı kabarık kedi gibi nereden nasıl bir saldırı gelecek kaygısıyla dolaştığı gergin ve sağlıksız ruh iklimi içinde yaşar ve bunun normal olduğuna kendimizi inandırmaya çalışırız.

Şiddet kültürel kökleri aile içine uzanan bir iletişim biçimidir ve sesini yükseltmekle başlar.

Anomi ikliminin beslediği ve toplumun kültürel kodlarında “normalleşmiş” şiddet olaylarının sağlık çalışanlarına yönelmesinde de taraflar arasındaki iletişim kanallarının yetersizliğinin rol oynadığını görmek çözüme yönelik iyi bir başlangıç olabilir. Aksi halde, hasta ve yakınlarının sağlık sistemine güven duymamaları ve yaşanan aksiliklerin sorumlusu olarak sağlık çalışanlarını görme eğilimi, hekimlerin de hastalarını olası tehdit unsuru olarak algılaması kısır döngüye dönüşüp şiddet sarmalını beslemeye devam eder.

Bilindiği gibi meslek kimliğin bir parçasıdır.

Sosyalleşmeyi gerçekleştirirken kimliklerimizi kullanırız. Evde anne veya baba olur, mahallede komşu, arabada şoför, iş ortamında ise mesleğimizin gerektirdiği sosyal rollerimize bürünürüz. Üstlendiğimiz sosyal rollerin gerektirdiği bilgi birikimi, ahlak ve sorumluluk bilinci ile davrandığımızda o rolün hakkını verir, kendi değerimizi hissederiz.

Büründüğümüz sosyal rollerin toplum içinde gördüğü değerler de farklıdır. Felsefi anlamda başlangıcından beri bir “adanmışlık” gerektirdiği, kendini geri çekip başkalarının sağlığına odaklanma üzerine kurulduğu için hekimlik tüm toplumlarda saygınlığı yüksek mesleklerdendir.

Sosyolojik olarak her sosyal rolün ekonomik ve psikolojik olmak üzere iki farklı değeri olduğu kabul edilir. Söz gelimi iş gücüne gereksinim duyulan feodal görünümlü kırsal topluluklarda çocuğun iş gücüne katkı ve gelecek sigortası anlamında ekonomik değeri psikolojik değerinden fazladır. Bu nedenle baba kimliği ekonomik değerleri öne alarak daha baskıcı ve psikolojik tatminden uzak olarak şekillenir. Şehir ortamında ise roller tersine döner.

Hekimlik mesleğinin psikolojik değeri geçtiğimiz yüzyıla kadar ekonomik değerinin hep önündeydi. Herhangi bir sosyal ortamda doğumunu gerçekleştirdiğiniz bir çocuğun elinizi öpmesi, hastanızın yanınıza gelip sizi saygıyla selamlaması ekonomik değer taşımasa da mesleki tatmin açısından hayli doyurucu olabilmekteydi.

Geçtiğimiz yüzyılın sonunda yaşanan neoliberal dönüşüm ile birlikte; sağlık sisteminin piyasalaşması verimlilik, kar, sürdürülebilirlik, kalite, maksimizasyon, rekabet, inovasyon gibi pek çok öncülün sağlık sistemine yerleşip mesleğin biçim değiştirmesine neden oldu. Bu dönüşümün sağlık hizmet kalitesinin standardizasyonu, kalite ilkelerinin uygulanması, hizmetin yaygınlık ve etkinlik kazanması şeklinde olumlu sonuçları olmasına karşın mesleğin ekonomik değerinin psikolojik değerinin önüne geçmesi gibi bir sonucu daha oldu. Hekimler çalıştığı kurumun marka değeri, kazandırdığı meblağ ve bunun üzerinden kazanç elde etme şeklinde yeni bir mesleki yapılanma içine itildi.

Hekimlik mesleği psikolojik anlamda tatmin edici olmaktan uzaklaşıp ekonomik rekabet ortamına itildikçe, bir başka deyişle felsefesinde yatan insana?hastaya adanmışlık, yerini kuruma, patrona adanmışlığa bıraktıkça toplumun gözünde de değerini yitirmeye başladı. Sağlık çalışanlarına yönelik giderek artan şiddetin arka planında, insanların canını emanet ettiği hekime kuşkuyla bakmasının yattığını da görmek zorundayız.

Piyasalaşan sağlık ortamının getirdiği karşılıklı güvensizlik sarmalı ve popülist sağlık politikaları, hekim ile hasta arasındaki iletişimi olumsuz etkiledikçe şiddet giderek daha fazla görünür oldu. Üstelik şiddet uygulayan ve şiddet mağdurları üzerinden bile toplumun bölünüp kutuplaştığına şahit olmaya başladık.

Çözüm hiç kolay görünmese de bir yerden başlamak gerekiyor. Bataklığı kurutmadan cezai yaptırımları artırmak gibi geçici önlemlerin sorunu ötelemekten başka işe yaramayacağı açıktır. Hastalığı kabullenmek ve içinde bulunduğumuz “anomi” ile yüzleşmek durumundayız.

Şiddeti kültürel kodlarında normalleştirmiş ve anomi girdabına sürüklenmiş görünen bir toplumun aynaya bakmasını sağlamak, karşılıklı olumsuz önyargıların doğurduğu iletişimsizliğin sağlık çalışanlarına yönelik şiddeti beslemekte olduğunun farkında olmak çözüme yönelik arayışların başlangıç noktası olmalıdır.

Kitlesellik kazanıp tüm tarafları mağdur edecek yıkıcı sonuçlar doğurmadan içinde bulunulan şiddet sarmalı ile yüzleşmek ve durdurmak zorundayız. Başta yöneticiler, eğitmenler, aileler olmak üzere toplumun her bireyi ayrıştırıcı-kamplaştırıcı söylemden özenle kaçınmalı, ortak değerleri öne çıkaran tutum-davranış değişikliği ile şiddetin her türlüsünden arınmış toplum hayali için gelecek kuşaklara örnek olmalıdır.

Dr. Mehmet Uhri

Not: Bu yazı 03.01.2020 günü çalışmakta olduğum Bakırköy Sadi Konuk Eğitim Araştırma Hastanesinde hasta yakını tarafından darp edilen değerli meslektaşım Burak Altunpak’a ithaf olunmuştur.

Kaynakça:

Durkheim, E. Toplum Bilimin Yöntem Kuralları, Dost Kitapevi 2012

Durkheim, E. İntihar Cem Yayınevi 2011

Köknel, Ö. Şiddet Dili Remzi Kitapevi, 2013

Köknel Ö. Kaygıdan Korkuya, Remzi Kitapevi, 2014

Parsons, T. Toplumsal Eylemin Yapısı; Marshall, Pareto, Durkheim, Sakarya Üniversitesi Yayınları 2015

“Dedim ya, yağmur damlasına benziyor, hayatlarımız. Kimi diğerlerine karışır çağlar, kimi ise benim gibi kuruyana kadar bir umut içinden gelip geçecek ışığı bekler. O da hayat, bu da?” diyerek uğurlamıştı.

Yaz aylarında hareketlenip yılın geri kalanında ıssızlaşan tatil kasabalarından birinde karşılaşmıştık. Okul yıllarından sonra bir daha görüşmemiş olsak da ortak arkadaşlar ve sosyal medya sayesinde birbirimizden haber alabiliyorduk.

O küçücük kasabada bir sanat galerisi olmasını garipseyip içeri girmesem belki yine karşılaşmayacaktık. Sanat galerisinin hemen girişinde sağda koltuk kitap ve gözlük üçlüsünün dingin hali dikkatimi çekmiş içimden “Ne keyifli bir okuma köşesi” diye geçirmiştim. Sıcak bir “hoş geldiniz” ile başlayan karşılaşma kısa sürede yıllar sonra bir araya gelmenin coşkusuna dönüşüverdi.

Arkadaşım başarılı ve sevilen bir çocuk hekimiydi. Ancak erken yaşta emekli olup köşesine çekilmişti. Şehri terk edip öğretmen eşiyle birlikte o ücra kasabaya yerleştiklerini, satın aldıkları metruk taş binayı restore edip ev yaptıklarını, alt katını da sanat galerisine dönüştürdüklerini anlattı. Söylediğine göre o ev ve sanat galerisi bütün birikimlerini yutmuştu.

Galerinin kazancı ve hatta gelen gideni olmasa da mutlu görünüyorlardı. Kış aylarında öğrencilerle atölye çalışmaları yaptıklarından, kitaplığının da halka açık olduğundan söz etti.

- İyi de, ahali senin hekim olduğunu bilmiyor mu?

- Rahmetli anatomi hocamız “hekimlik yüksek tansiyon gibi kronik bir hastalıktır. Mezara kadar eşlik eder” derdi. Haklıymış. Muayene odam olmasa da hasta çocuklar için ilaç tavsiyesinde bulunduğum hatta küçük müdahale yaptığım bile oluyor. Ücret almıyorum.

- Aramızda hekim olmaya en hevesli olandın. Fakülte yıllarında çocuk hekimi olmayı kafana koymuştun. Hekimlikten ve pediatriden bu kadar kolay vazgeçebileceğine kimse inanmazdı. Gerçekten anlamıyorum.

- Hekimliği bırakmadım. Ancak meslek başka bir şeye dönüştü. Pek çok meslektaşım uyum sağlasa da ben istemedim.

- Nasıl yani?

- Pediatri, psikiyatri, geriatri gibi uzmanlıkların diğer hekimlik uygulamalarından farklı adlandırılmaları boşuna değildir. İatros sözcüğü ile biter. Yani hekimlik sanatını barındırır, sonu “loji” ile biten bilim alanlarından bir miktar ayrılırdı. Sağlık sisteminin piyasalaşması ile gelen performans uygulaması mesleği parça başı fason iş yapan, yaptığı işten prim alan garip bir hale dönüştürdü. İşin ne sanatı kaldı ne de bilimi. Meslek kendini tekrar eden standart teknik bir uygulamaya dönüştü. Çeşitli gerekçeler ileri sürüp muayenehanemi de kapattırdılar. Ne ben ne de hastalar durumdan memnun değildi. Ne istediğimi bilmiyordum ama istemediğimin farkındaydım. Her şeyi bırakıp buraya sığındım.

- İyi de burada inzivaya çekilmiş gibi yaşamak sana yetiyor mu?

Az önce ilgimi çeken okuma köşesini gösterip “Kapımı çalan olmasa da kendimi oyalayacak bir şeyler buluyorum. Hayatı küçültünce yönetmesi de kolay oluyormuş” diye yanıtladı.

Arkadaşım “yıllar sonra gelen bu buluşmayı kahve ile hatıra bağlayalım” diyerek içeriye yöneldi. Eşimle birlikte mütevazı galeriyi gezip heykel ve tabloları inceledik. Galerinin bir duvarını boydan boya zengin sayılabilecek kitaplık kaplıyordu. Arka tarafta ise atölye olarak kullanılmak üzere kısmen kapatılmış küçük bir avlu vardı.

O sıcak yaz günü serin taş mekânda kitapların arasında zamanı unutmuşken arkadaşım kahveler ile geldi. Ortalığı kaplayan kahve kokusu eşliğinde kahvelerimizi yudumlarken resimler hakkında bilgi verdi. Eşinin ilkokul öğretmenliğine devam ettiğini, atölyede resim çalışmaları yapıldığını ve hatta geçen yıl belde tarihinde ilk kez yerel çalışmalardan oluşan karma sergi bile açıldığını anlattı.

Yine de anlamıyor, sorduğum sorular ile canını sıkmak pahasına neden böyle münzevi bir hayat seçtiği üzerinden kendi hayatımı sorguluyordum. O ise, kimseyi yargılamadan bir derviş sabrı ile sorularımı cevaplıyordu. Kahvenin ardından eşi ev yapımı likör ikram edip akşama yemeğe beklediğini söyledi. Tatil dönüş trafiğine yakalanmamak için yola devam etmeyi planlamıştık. Arkadaşım daveti geri çevirmeye hazırlandığımızı fark edince şehirde onca dolu ve zengin hayatı bırakıp bu kadar sığ bir hayatı seçmekle ne amaçladıklarının yanıtı için akşam yemeği davetini kabul etmem gerektiğini söyledi.

Akşam bir araya geldiğimizde gün batmak üzereydi. Eşiyle birlikte evin arka bahçesinde atölyenin önünde mütevazı bir masa hazırlamışlardı.

Arkadaşımın yanıtı için yemek boyunca sabırla bekledim. Sanat edebiyat ve hatta şiir dolu bir muhabbetten sonra “Gelelim burada ne aradığımız konusuna” diyerek konuya giriş yaptı. Asistanlık yıllarında yağmurlu bir akşam üstü hocasının arabasına aldığını, trafikte ilerlerken camdaki yağmur damlaları üzerinden hayat ve insan üzerine yaptıkları bir konuşmayı anlattı.

- Yolculuk sırasında biraz da hocam ile muhabbet etmek amacıyla hekim olmayı nasıl seçtiğini sormuştum. Hocam ise sorumu yanıtlamak yerine camdaki su damlalarını işaret “mesele hangisi olmak istediğin” diye yanıtlamıştı. Sonra hayatlarımızın yağmur damlalarına benzediğini, çoğunun birbirine karışıp aktığını, bazılarının tek başına durup ayna gibi ışığı yansıttığını az bir kısmının ise içine aldığı ışığı renk tayfı haline getirdiğinden söz etti. “O yüzden önemli olan ne olduğun veya nasıl olduğun değil, hangisi olmak istediğin” dedi. O gün fazla felsefi bulduğum bu yanıt üzerinde düşünmemiş açıkçası anlamaya da çalışmamıştım.

- İyi de bu anlattıklarının konuyla ne ilgisi var? Konuyu neden burada inzivaya çekildiğine nasıl bağlayacaksın? Doğrusu merak ediyorum.

- Meslekten soğuduğumu hissettiğim günlerdi. Bir süre şehrin kenarına kaçıp kafamı dinlemek istemiştim. Şiddetli bir yağmur sonrası güneş belirdi ve dev bir gökkuşağı oluştu. Yağmur damlaları bir araya gelmiş ve o görkemli görüntü ortaya çıkmıştı. Hayatlarımız yağmur damlası gibi demişti hocam. Oluşuyor, dönüşüyor ve kayboluyorduk. Diğerlerine karışıp akıp gitmek herkes gibi olmak kolaydı. Ama bazı damlalar ışığı bekliyor ve içinden geçen ışığı ayrıştırıp başka bir şeye dönüştürüyordu. Ortaya sanat gibi bir şey çıkıyordu.

- Çok hızlı oldu. Sen şunu daha yavaş bir daha anlat.

- Hocam haklıydı. Hayat bir yağmur damlası gibiydi. Çoğu diğerleriyle birleşip çok da sorgulamadan akıp gidiyordu. Kimi kendini göstermek, farklı kılmak uğruna ışığı ayna gibi yansıtan kendine hep baktıran ama içeriyi hiç göstermeyen su damlası gibi yaşamayı seçiyor, böyle mutlu oluyordu. Sosyal medyada en çok görünenler de onlardı. Kendinden başka kimseye hayrı olmadan ve hayata pek bir şey katmadan yaşamak istiyorlardı. Az bir kısım ise ışığı içine alıp dönüştürüp yeni bir şeyler üretiyordu. Resim, heykel, edebiyat kısaca sanat o insanların oluşturduğu gökkuşağı gibi bir güzellikti. Hayat onlarla güzeldi.

- Peki ya sen hangisi olduğuna karar verebildin mi?

- Hayatım okullar, zorunlu hizmet, askerlik, evlilik, çocuk filan derken diğerleri ile birlikte akıp giden su gibiydi. Mesleğimi yaparken sanırım kendimden bir şeyler kattıkça mutlu oluyor avunuyordum. Ancak bu yeni sağlık sistemi mesleğimi iyi yapmamı değil sıradan olmamı, kendimden bir şey katmadan rol yapmamı bekliyor, fazlası için harcadığım zamanı kayıp olarak görüyordu.

- Yani?

- Yani hocamın sözünü ettiği gibi ya akıntıya kapılmam veya ışığı yansıtıp kendine baktırmaktan başka işe yaramayan şişkin bir su damlası olmam isteniyordu. Benim veya başka birinin o koltukta olması hiçbir şeyi değiştirmiyordu. O gün gökkuşağına bakıp hocamın ” Mesele ne olduğun veya nasıl olduğun değil, hangisi olmak istediğin” sözlerini hatırlayıp bir seçim yaptım.

- Her şeyi bırakıp kenara çekilmeyi seçtin, öyle mi?

- O kadar basit değil. Hocamın sözünü ettiği ışığı içine alıp dönüştürmeye çalışan yalnız bir su damlası olmayı seçtim. Yanlış anlama. Sanatçı değilim. Öyle bir iddiam da hiç olmadı. İyileştirdiğim çocukların hayatlarında nasıl bir etkim olduğunu bilemeyeceğim ama burada bu küçücük sanat ortamında sanat üretip yaşatan bir ortam yapmanın emeklilikte köşeye çekilmekten daha anlamlı olduğunu düşündüm. Eşim de destek oldu. Buradayız. Umarım tatminkâr bir açıklama olmuştur.

Konuşmayı sessizce dinleyen eşim araya girip “İyi de aradığınız ışık hiç gelmez, burası o beklediğiniz etkiyi doğurmazsa ne olacak?” diye sordu. Arkadaşım eşi ile bakıştı. Gülümsediler. Sonra “Işığını bekleyen fani bir su damlası olarak kuruyup gün gelince kaybolacağız. Bu bizi ürkütmüyor. Başkalarının olmamızı istediği kişi yerine kendimiz olacağız” diye yanıtladı.

- Doğru mu anladım, sürüye katılıp su olup akmak veya ayna gibi görünen tekil bir su damlası gibi başkalarının gözünü alan fiziksel bir varlık olmak yerine ışığı tayf halinde başka bir şeye dönüştüren yağmur damlası olmayı mı istedin. Hepimiz biraz hepsinden değil miyiz?

- Dedim ya, su damlasına benziyor, hayatlarımız. Kimi diğerlerine karışır çağlar, kimi ise benim gibi kuruyana kadar bir umut içinden gelip geçecek ışığı bekler. O da hayat, bu da. Hem bak sanattan edebiyattan hayattan konuştuk gökkuşağı gibi hayli renkli bir gece yaşadık. Fena mı oldu?

Gerçekten de sanat, edebiyat ve hayat paylaşımları ile geçen hayli doyurucu uzun bir gece oldu. Ertesi sabah erkenden yola koyulacağımız için geceden vedalaştık.

Ertesi sabah ayaklarımız geri gitse de şehre doğru yola çıktık. Yağmurla birlikte artan dönüş trafiği yolculuğu giderek daha da çekilmez hale dönüştürüyordu ki, eşim yolun ilerisinde oluşan devasa gökkuşağını işaret etti. Yağmura rağmen durup arabadan indik.

Kısa süreliğine de olsa yol, yolculuk veya varmak istediğimiz şehir aklımızdan çıkıverdi.

Mutluluk gibi bir şey oldu ve hızla kayboldu.

Mehmet Uhri

Emektar doktor abimiz emeklilik kararı almış, odasını topluyordu.

Kitaplarının büyük kısmını bölüme bağışlamıştı. Kalanları kolilere yerleştiriyordu. Yardım etmek istedim, gerek olmadığını söylese de o ağır kolileri kaldırmasının kolay olmadığını biliyordum. Birlikte kitapları koliledik.

Bir ara gözüm duvarda çiviye asılı eski ve hayli yıpranmış görünen tespihe takıldı. Tespihi işaret edip “hocam sizden bir anı eşya almak istiyorum, bu tespihi alabilir miyim?” diye sordum. Duvardaki tespihe uzandı, elinde şöyle bir çevirdikten sonra cebine attı.

- Olmaz, onu veremem, başka bir şey iste?

- İyi de hocam bildiğim kadarıyla tespihle işi olanlardan değilsiniz. Dini konulara uzak durduğunuzu kendiniz söylerdiniz. Ne oldu da bu tespih bu kadar önem kazandı?

- Senin de namazla, tespihle işin yok, sen niye istiyorsun?

Bu sözler üzerine sustum.

Çekmeceleri çıkarıp içinin boşaltılmasına giriştim. Kısa sürede odadaki kişisel eşyalar toplanmış hastabakıcının getirdiği bir tekerlekli sandalyenin üstüne yığılıp hocamızın arabasına doğru yola çıkmıştı. Servis hemşiresinin ikramı olan yorgunluk kahvelerimizi yudumlarken cebinden tespihi çıkarıp “bu tespihi neden vermek istemediğimi anlatayım da gücenme” diyerek anlatmaya başladı;

“Yıllar önce sıradan bir Pazar sabahıydı. Hastane idari nöbetini yeni devralmıştım. Önceki günün nöbetçisi acil serviste yoğun bakım gerektiren bir hasta olduğunu ancak yatak bulunamadığı için acil servis şartlarında tutulmak zorunda kaldıklarını bildiren bir bilgi notu bırakmıştı.

Nöbet odasına girmiş üstümü değiştirirken kapım çalındı. Hastane güvenlik görevlisi yanındaki hayli yaşlı beyefendinin nöbetçi şef ile görüşmek istediğini söyledi. “Buyurun” dememle o yaşlı adam koşar adımla yanıma gelip ellerime sarıldı ve “doktor bey bizi bu cehennemden kurtarın, yalvarıyorum. Bize bunu yaşatmayın” dedi.

Elimi kurtarıp koltuğa oturmasını rica ettim. Oturmasıyla birlikte o koskoca adam ağlamaya başladı. Sakinleşmesini beklerken güvenlik görevlisinden aldığım bilgiler doğrultusunda Acil servis yetkilileri ile kısa bir görüşme yaptım. Bilgi notunda sözü edilen ve yatak bulunamadığı için acil serviste sedyede bekletilen hastanın yakınıydı.

Hastanın bilgilerine ulaşırken de sessizce ağlamayı sürdürdü.

Bir süre sonra torununun acil serviste yattığını, komada olduğunu, yoğun bakım yatağı bulunamadığı için ölmek üzere olduğunu anlattı.

Dedeyi de yanıma alıp acil servise yöneldim. Torunu 20 yaşındaydı. Dedenin söylediğine göre askerliğini Güneydoğuda yapıp yeni dönmüştü. Bunalıma girip babasının beylik silahıyla kafasına ateş ederek intihar etmeye çabalamış ancak ölmemişti.

- Biz inançlı bir aileyiz doktor bey oğlum. Bizde intihar en büyük günahtır.

- İyi de torununuz henüz yaşıyor, sakin olun.

- I ıh, anlamadın. İntihar etmeye kalktığı için anne ve babası hastaneye bile gelmediler. Gerçi gelinim onu yalnız bırakmamam için benden yardım istedi ama oğlum, insan içine çıkamayacak kadar büyük bir suç işlendiğini düşünüyor.

- Yani şimdi burada sizden başka kimsesi yok mu?

- Maalesef yok, doktor bey oğlum. Torunum yalnız başına sedyede can çekişiyor. Gelinim gizlice aramasa benim de haberim olmayacaktı. İlçe devlet hastanesi ilk müdahaleyi yapıp sevk etmiş. Yolda kalbi iki kez durmuş. Yoğun bakım yatağı bulunamayınca yol üstündeki en yakın hastane olarak size getirmişler. Dünden beri burada öylece bekliyoruz.

Gerçekten de acil servis kabinlerinden birinde perdenin ardında seyyar monitöre ve otomatik solunum cihazına bağlı, kafasının sağ tarafı sargılar içinde bilinci kapalı sırım gibi genç bir delikanlı sedyede yatıyordu. Hızlıca kan değerlerine göz attım. Açıkçası bu şartlarda hastaneye canlı gelmesi bile mucizeydi.

Çok fazla dayanabilecek gibi de görünmüyordu.

Acil servis hekimi durumun çok kritik olduğunu, yoğun bakım şartları sağlanmadığı takdirde saatler içinde kaybedileceğini ancak hiçbir yerde yoğun bakım yatağı bulunamadığını ve dahası başka merkezlerde de benzer durumda yatak bekleyen hastalar yüzünden can pazarı yaşanmakta olduğunu bildirdi.

Hastanın filmlerine tekrar göz attım. Kafatası ve beyin hasar görmüş olsa da hayati merkezler isabet almamıştı. Yolda kalbinin durmuş olduğu dönemde başka beyin hasarı olup olmadığını bilmiyor hastayı uyutuyorduk. Hastaneye geldiğinden beri geçen süre içinde durumu iyiye gitmiyordu.

Yaşlı dede tekrar ellerimi tuttu.

- Onu böyle Araf’ta bırakma doktor bey. Bir şey yap. İki kapıdan birini onun için açmaya çalış. Ne olacaksa olsun.

- Çok zor. Hafta sonundayız ve tüm yataklar dolu. Yukarıda servislerde bile boş yatağımız yokken yoğun bakım yatağı bulmamız imkânsız görüyor. Bulunabilseydi bir gün önceden bulunurdu. Torununuzun ertesi güne kadar dayanması da çok zor görünüyor.

- O zaman cihazın fişini sen çek. Bu cehennemi torunuma ve bana yaşatma.

Bu sözlerden sonra bekleme koltuğuna çöktü ve yine “onu bırakmayın, o daha çocuk, bırakmayın onu” diyerek sessizce ağlamaya başladı. Dedeyi acil servis çalışanlarına emanet edip odama yöneldim.”

Hocamız kahvesini yudumlarken dayanamayıp araya girdim “Peki siz ne yaptınız? Çözüm bulabildiniz mi? Hoş şimdi aynı durum olsa yine çözümsüz kalma olasılığı çok yüksek, hiçbir şey değişmemiş gibi. Peki ya tespih?” diye üsteledim. Elindeki kahve fincanını masaya bırakırken “Bir çözüm olmalı” diye düşündüğünden söz etti. Anlatmayı sürdürdü;

“Bir çözüm olmalıydı. 20 yaşında bir delikanlı ölmek istese de bir şekilde hayata tutunmuştu. Yoğun bakım için bilinen tüm yollar denenmişti. Özel hastaneler de delikanlının sosyal güvencesi olmaması nedeniyle hastamızı almıyordu. Çevre iller bile araştırılmıştı.

Açıkçası anne babası gibi sistem de delikanlının başladığı işi bitirmesini istiyormuşçasına pasif bir tutum gösteriyordu. Veya ben öyle hissediyordum. Dedesi dışında kimse ölüme terk edilmiş bu delikanlı için üzülmüyordu. Öylece elimizin altından kayıp gidiyordu.

Çaresizce telefon ile bir yerlere ulaşmaya çalışırken hastane koridorunda duvara asılı “organ bağışı hayat kurtarır” ilanı gözüme çarptı.

“Evet ya, organ bağışı, neden olmasın? ” diye geçirdim içimden.

Birlikte Bridge oynadığımız eski bir dostumu, meslektaşımı hatırladım. Bridge oyununu poker gibi oynayıp ortağı ile birlikte herkesi yanılttığım için bana çok kızardı. Ama burada kurallar kazanmamıza izin vermiyordu.

Oyunun kurallarını azıcık zorlamakla bir fayda sağlanabilirdi.

Kaderine terk edilmiş herkesin ölmesini beklediği o değersiz delikanlı “birileri” için tekrar önemli hale gelebilirdi.

Nöbetçi anestezi uzmanı ve acil servis sorumlu hekimini çağırıp delikanlıya bir şans verebilmek için birlikte küçük bir hile yapacağımızı söyledim. Hastamızın durumunu bildirir sağlık raporu hazırlamalarını ve olabildiğince abartmalarını istedim.

Anestezi uzmanı çekinse de yapılmak isteneni anlayınca itiraz etmedi. Koma durumunu gösteren Glasgow skorunu düşük tutmalarını özellikle istedim. Acil hekimi ve anestezi uzmanı meslektaşım ile birlikte abartılı sağlık durum belgesini imzaladık.

Odama dönüp hastane santralinden Sağlık Bakanlığı organ bağış merkezini bağlamasını rica ettim.

Organ bağış merkezi yetkilisine kendimi tanıtıp bir ihbarda bulunmak istediğimi bildirdim. Hastane acil servisinde sedye üzerinde beyin ölümü gerçekleşmek üzere olan organ nakli için uygun komada bir hastam olduğunu, hastamı hayatta tutabilecek yoğun bakım yatağı bulunmadığı için birkaç saat içinde kaybedileceğini ihbar ettim. Organ bağış merkezi yetkilisine sağlık durum belgesini faksladım. Merkez yetkilisi yoğun bakım yatağı konusunda yapabileceği bir şey olmadığını söyleyince “ben size ihbarda bulundum ve bu ihbarı tutanak altına alıyorum” bundan sonra olacaklardan siz sorumlusunuz diyerek telefonu kapattım.

Daha sonra sağlık bakanlığı ihbar hattını arayarak yine kendimi tanıttım. Organ bağış merkezi birimiyle olan görüşmemi ve aldığım yanıtı paylaştım. Bakanlığın organ bağışı konusuna bu kadar önem verip duyarlık gösterirken bulunan uygun donör ile ilgili bu türden bir olumsuz durumun basına yansıması halinde tüm çabaların boşa gidebileceğini vurguladım.

Sağlık bakanlığı yetkilisi hastanın organlarını bağışlamış olup olmadığını sordu. Hastanın kimsesiz ve sosyal güvencesiz olduğunu bu konuda bilgi sahibi olmadığımı ancak yoğun bakım yatağı bulunup yaşatılabilirse bu soruya açıklık kazandıracağımı, bu görüşmenin de tutanak altına alındığını bildirdim.

Kederli dedenin yanına gidip elini tuttum. Bir şeyler yapmaya çalıştığımı bundan sonra ona ne sorulursa sorulsun “bilmiyorum” demesi gerektiğini söyledim. Bir şey anlamadı ama yine ellerimi tutup “yaparım doktor bey oğlum, ben zaten ne bilirim ki?” dedi.

Yanından ayrılmadım. Zaman geçiyor her hangi bir haber gelmiyordu. Dede ise elindeki tespihe sarılmış dua okuyordu. Rengi solmuştu. Adamcağıza kötü bir şey olacak diye korkmaya başlamıştım. Biraz olsun kafasını dağıtmak için konuşturmaya çalıştım.

- Demek torunun kendi canına kıysaydı cehenneme gidecekti, öyle mi?

- Öyle derler oğul. Verilen canı almak en büyük günahtır, cehennemlik suçtur.

- Öyleyse torunun hayattayken “fişini çekin, ona bu cehennemi yaşatmayın” derken kast ettiğin cehennem hangi cehennem oluyor?

Bu soru üzerine bir süre durup yutkundu. Cebinden çıkardığı mendiliyle alnını silip ağzının kenarlarını kuruladı.

- Aklımız yettiğince inancımız gereği cehennemin ne olduğunu biliriz. Oraya gidenin yanıp kavrulacağını, kıyamete dek acılar içinde kalacağına inanırız. Bir de “Araf” diye bir yerin varlığına, sorgu meleklerinin cennet veya cehennemin kapılarından birini açmadan önce orada beklemek gerektiğine inanırız.

- Tamam işte? Neden Araf değil de cehennem diyorsun?

- Anlamadın mı? Cehennem Araf ile başlıyor. Araf dediğimiz yer de bir tür cehennem. Öylece bekliyorsun. Ne olacağını, ne zaman olacağını daha ne kadar bekleyeceğini bilemeden bekliyorsun. Meleklerin kapılardan birini açmasını gözlüyor ve bekliyorsun. Kapının önünde ne olacağını bilemeden beklemek var ya? İşte gerçek cehennem, o. Torunumun canından bezdiği yetmedi, kimse onu istemiyor, neredeyse sizler de nasıl olsa yaşamaz diye düşünüyorsunuz. Anası babası ölünce cehenneme gidecek diye utanç içindeler. Ama o yaşıyor. Hem bana hem kendine cehennemi yaşatıyor. Torunum bunu hak etmedi, o daha çocuk.

Başını omzuma yasladı. Tutamadığı gözyaşlarını mendiliyle kurulamaya çalışıyordu. Yanından ayrılmadım. Az sonra ardı ardına gelen telefonlar ile organ nakli merkezinin harekete geçtiğini ve hasta yakını ile görüşmek istediği haberi geldi. Dede rolünü başarıyla oynayıp sorulan tüm sorulara ısrarla “bilmiyorum” yanıtını verdi. Bir saat içinde nasıl olmuşsa şehrin bir ucundaki başarılı organ nakilleri ile bilinen hastanede yoğun bakım yatağı bulunmuştu. Hastamız dedesi refakatinde ambulans ile nakledildi.”

Heyecanla araya girip “peki ya sonra ne oldu?” diye sordum. Bizimki fincanı çalkalayarak kahvesinin son yudumunu aldı. Fincanı ve tabağı masaya bırakırken cebinden tespihi çıkardı, arkasına yaslandı. “Sonrası” diye devam etti;

“Sonrası sıradan bir Pazar nöbeti şeklinde geçti. Ertesi gün nöbet iznine çıkıp sessizce sonucu izledim. Telefonumu da kapalı tuttum. Resmi olarak organ bağışı yapılmamış olması organ nakli ile ilgili tüm süreçleri durdurmuş ancak hastamız yoğun bakım hizmetine kavuşmuştu. Uzaktan takip edebildiğim kadarıyla hastamızın hemen ameliyata alındığını, sonrasında haftalarca yoğun bakımda kalıp uzun bir rehabilitasyon sürecinden sonra hafif bir beyin hasarı ile taburcu olduğunu öğrendim.

Bakanlık yetkililerinin ısrarı ile devreye giren organ nakli merkezinin hastamızın organ bağışı yapmamış olduğu ortaya çıkınca uğradığı hayal kırıklığını kulaklarımın hayli çınlamasından anladım. O Pazar günü yanlış alarm verdirip organ nakli bekleyenlerin umutlarıyla oynamış, nakli gerçekleştirecek ekibi de işinden gücünden etmiştim.

Yine de kendimi kötü hissetmiyordum.”

“Peki ya bu tespih? Bunu o dede mi size bıraktı?” diye üsteleyince kafasını kaldırmadan elindeki tespihe bakarak anlatmaya devam etti;

“O nöbet sabahı ellerime sarılan dedeyi bir daha görmedim.

Aradan yıllar geçti. Aynı ilde ancak farklı bir hastanede, bulunduğumuz binada çalışmaya başlamıştım.  Kapımda gençten bir karı koca belirdi. Yanlarında 3 yaşlarında afacan bir de erkek çocuğu vardı. Delikanlı kendini tanıtmasa o gün biraz da şans eseri yaşama tutunan delikanlı olduğunu anlamam mümkün değildi. Dilinde hafif bir pelteklik dışında sağlıklı görünüyordu. Eşi ve oğluyla ziyaretime gelmişti. Beni nasıl bulduklarını sordum. Cebinden üzerinde ismim yazılı yıpranmış bir kâğıt parçası ve bu tespihi çıkarıp masama bıraktı. “Dedem bir süre önce rahmetli oldu. Sizi bulup bu tespihi size ulaştırmamı ve elinizi öpmemi vasiyet etmişti.” Diyerek elime uzandı. Kabul etmedim. Yanlarındaki afacan delikanlıyı işaret ettim. Ufaklık biraz da çekinerek elimi öpmek için yanıma gelirken çocuk ile adaş olduğumuzu fark ettiğimde gözlerim doldu, daha fazla konuşamadım. Geldikleri gibi sessizce gittiler.

İşte bu tespih, o tespih”

Bir süre sessizce hocamızın elindeki tespihe baktık. “Şimdi sizi çok daha iyi anlıyorum hocam. Ben olsam ben de kimseye veremezdim” dedim. Gülümsedi. Tespihi duvardaki bir çiviye astığını, bilinen işlevi için pek kullanmasa da bitkin ve bezgin hissettiği zamanlarda çok iyi arkadaş olduğunu vurguladı.

Tespihi tekrar cebine atıp ceketinin iç cebinden çıkardığı emektar dolmakalemini “bununla idare et, yardımın için teşekkürler” diyerek bana uzattı.

Dr. Mehmet Uhri

Not: Bu öykü Acil Tıp Uzmanları Derneğince Düzenlenen “Acilin Öyküsü 2019″ yarışmasında birincilik ödülü kazanmıştır.

Her şey öğle arasında bir konu danışmak için odasına uğradığım doktor arkadaşımın kitaplığından Elias Canetti?nin Körleşme kitabını elime almam ile başladı.

Kitap bir hastası tarafından meslektaşıma imzalanıp hediye edilmişti. Yıpranmış görünüyordu. Sayfalarını karıştırırken üzerinde isim ve telefon numarası yazılı kağıt parçasını görünce önemli olup olmadığını sordum. Meslektaşım kitabı ve içinden çıkan kağıdı bir süre inceledikten sonra ?Vicdan çiçeği, nasıl unuturum, bunu anlatmalıyım? diyerek oturmamı istedi. Kahvelerimizi yudumlarken o küçük kağıt parçasını eline alıp o baba ve kızı ve yaşadıklarını anlatmaya başladı.

-      Birkaç yıl önceydi. Adamcağız yetmişli yaşlardaydı ve hastalığı ilerlemişti. Beklenen sonun yakın olduğunun farkındaydı. Ağarmış saçı sakalı ve hep ilgiyle bakan griye çalan mavi gözleriyle odasında kitap okurken veya sessizce televizyon izlerken görüyorduk. En başından beri hastalığını suskunlukla kabullenip ameliyat ve tedavi süreçlerine uyum göstermiş, hiç zorluk çıkarmamıştı.

Ancak hep yalnızdı. Tüm tedavi süreçlerinde birkaç arkadaşı dışında yakınlarından kimse ziyaretine gelmemişti.  Bir akşamüzeri yatağından kalkıp hasta haliyle odama gelmiş elime üzerinde isim ve telefon numarası yazılı bir kağıt tutuşturarak ?bana bir şey olursa buraya haber vermenizi rica ediyorum. Ama lütfen, şimdi değil. Her şey bittikten sonra? demişti.

-      Bu, o kağıt mı?

-      İlerleyen günlerde hastalığına çoklu organ yetmezliği de eşlik etmeye başlayıp hastamızı yoğun bakıma alınca bu kağıtta yazan numarayı arama gereği duydum. Telefonu açan hanımefendiye kendimi tanıtıp hastamız hakkında bilgi verdim. Telefon numarasını nereden bulduğunu sordu. Numarayı hastamızdan aldığımı ve aramızda geçen diyaloğu anlattım. Sessizce dinledi. ?Peki? diyerek telefonu kapattı. Ancak o gün gelen giden olmadı.

-      Gelmedi mi?

-      Gece nöbetçiydim. Gece yarısına doğru hastane güvenliği hastamızın adını vererek bir ziyaretçisi olduğunu ancak gözünün pek tutmadığını söyledi. Gelen otuzuna yakın yaşlarda baştan aşağı siyahlar giyinmiş, aşırı sayılabilecek koyu renk makyaj yapmış ?değişik? bir kadındı. Hastanın nesi olduğunu sorunca cevap verip vermemekte tereddüt etti. Aksi halde ziyaretin mümkün olmayacağını söyleyince hastanın yıllardır görüşmediği babası olduğunu söyledi. Yoğun bakım şartlarında ziyaret yasak olsa da üzerine uygun kıyafet giydirerek kısa bir görüşme için kadını babasının yanına aldım. Hanımefendi yoğun bakım şartlarından etkilense de kendini sakinleştirip babasına yaklaştı. İzin isteyerek elini tuttu. Hastamız hafifçe gözlerini açtı kızını görünce monitördeki kalp atımı hızlandı. Heyecanlanmıştı. Bana döndü ve sitem eden gözlerle bakarak ?her şey bittikten sonra, şimdi değil demiştim? dedi. Kızına dönüp ?geldin ha?? dedi. O ana kadar sesini çıkarmadan babasını izleyen kız sesini yükselterek konuşmaya başladı.

-      Evet buradayım. Arayıp hastanede olduğunu söylediklerinde böyle birini tanımıyorum diyerek telefonu kapatmalıydım. Yapamadım. Merak ettim, baba. Senin bir hastane köşesinde yardım bekleyen o zavallı halinin nasıl göründüğünü merak ettim. Beni buraya getirenin ne olduğunu biliyorum, baba. Sana olan öfkem getirdi.

-      Gidecek misin?

-      Bilmiyorum. Hemen çıkıp gitmek istiyorum ama gidemiyorum. Beni burada tutanın, gitmeme engel olanın ne olduğunu da bilmiyorum.

Araya girip görüşmenin bittiğini söyledim. Birlikte yoğun bakımdan çıkarken kızının da babası gibi griye çalan mavi gözlere sahip olduğu dikkatimi çekti. Kız ise ?hiç gelmemeliydim, neden geldim ki?? diye söyleniyordu. Hastamızın hep yalnız olduğunu, bir iki arkadaşı dışında yakınlarından kimsenin ziyarete gelmediğini, ilk kez bir akrabasını gördüğümüzü söyledim. Öfkeyle bir şeyler mırıldandı. Hastalığını ve durumunu anlatıp kritik sürece girildiğini her an her şeye hazırlıklı olmak gerektiğini vurgulayınca ?onu bu halde bırakamam? diye söylendi.

Kadını bekleme odasında alıp işime koyuldum. Ertesi sabah ve daha sonraki günlerde de hastaneden ayrılmadı. Bu arada beklemediğimiz bir gelişme oldu. Yaşamsal bulguları hızla düzelen hastamızı yoğun bakımdan çıkarıp tekrar hasta odasına aldık. Bu iyi gidişi kızının yanında olmasının moral etkisi ile ilişkilendirdik. Bir kaç gün gayet iyi gitti. Ama bir sabah baba ile kızın yüksek sesle tartıştıkları bilgisi gelince odalarına girip kapıyı kapattım. Kızı yine öfkelenmiş babasına söyleniyor, hastamız ise yaşlı gözlerle sesini çıkarmadan dinliyordu.

-      Dinle beni baba! Zamanında o çok değerli oğlunun hastalığına umut olur diye ilerlemiş yaşınıza rağmen beni dünyaya getirdiniz. Ne iliğim işe yaradı ne de oğlun kurtuldu.  Oğlunu yitirince ardına bile bakmadan evi terk edip gittin. Kendine başka bir hayat kurdun. Sayende, yuvası dağılmış, işe yaramaz, uğursuz, beceriksiz biri oldum. Hep bir eksiklik ve yanlışlık duygusuna mahkum ettin beni, baba. Böyle yaşamak kolay mı sanıyorsun?

-      Sormadım say kızım, ?ne yapıyorsun?? diye sormadım say.

-      Öyle olmuyor. Sen sormasan da bu dünyaya neden geldiğimi ben sorup duruyorum. Hep bir şeyler eksik kalıyor. Nedenini bilmediğim suçluluk duygusuyla yaşamanın ağırlığı öyle eziyor ki yok olup gitmek bile sorunu çözmüyor. Bu yüzden senden hep nefret ettim. Yüzünü hayal meyal hatırladığım ölen kardeşimden de en az senin kadar nefret ettim. O hastalanmasaydı, hiç dünyaya gelmeyecek böyle bir hayatı yaşamak zorunda kalmayacaktım.

-      Git o zaman, kızım. Bırak da rahat öleyim.

-      Lanet olsun gidemiyorum, bir şey beni burada tutuyor. Sanma ki elalemi umursuyorum. Kimin ne dediği umurumda bile değil. Ama yine de gidemiyorum.

-      Gidilmiyor kızım. Gerçekten gidilmiyor. Uzaklaştım sanıyorsun. Bedenin gitse de aklın takılı kalıyor. Yaşadıklarını unutsan da o sırada hissettiğin duyguları unutmuyor, her fırsatta hatırlıyor, yeniden yaşıyorsun.

Bu tartışma sırasında hastasının araya giren doktor arkadaşıma ?keşke hiç vermeseydim o kağıdı size, vaktinden erken bir buluşma oldu, bu. Keşke her şeyi olduğu gibi bıraksaydık. Servisteki diğer hastaların huzurunu kaçırdığımız için üzgünüm? dediğini anlattı. Meslektaşım bir süre susup kahvesini yudumladı. Kütüphanesinden aldığım kitabı elimden bırakmadan devamını da anlatmasını rica ettim. Tartışmanın şiddeti geçince kızın babasının yatağına oturup sinirle ağladığını babasının ise yatağında doğrulup elini kızının omzuna atarak konuşmayı  sürdürdüğünü anlattı.

-      Sen de annene benziyorsun. Aksini düşünsen de o gece buraya merak ettiğin için değil vicdanını dinleyip geldiğini biliyorum. Vicdan tohumunu içinde yeşertip olgunlaştırmış çok güzel bir insan olmuşsun. Yanılıyorsun. Bana olan onca öfke ve nefretine karşın seni buraya vicdanın getirdi.

-      Sana bu kadar kızgın olduğum halde neden gidemiyorum, baba?

-      Merhamet duygun yüzünden, kızım. Vicdanın seni sadece harekete geçirir. Devamı için merhamet gerekir. Küçükken annen de sen de sahipsiz yavru kedi bulunca üzülür bir şeyler yapabilmek için çırpınırdınız. Sizi harekete geçiren vicdanınızdı. Çözüm bulamayınca o yavru kedileri sahiplenip eve alan ise merhamet duygunuzdu.

-      Anlamadım bunlar farklı şeyler mi?

-      Vicdan içinde açan bir çiçektir, kızım. Sen o çiçeği merhamet ile sular yaşatırsın. Ben yapamadım. İçimdeki çiçeği yaşatamadım. Oğlumun hastalığı sırasında merhamet duygumu yitirdim. Her şeyden herkesten kaçtım. Ancak görüyorum ki rahmetli annen, benim veremediğimi sana fazlasıyla vermiş.

Bu sözlerden sonra baba ve kızın birbirine sarılıp bir süre ağlaştıklarını ve onları öylece bırakıp odadan çıktığını bu kitabı da o gün hastamızın imzalayıp özür niyetine hediye ettiğini anlattı.

-      Peki sonra ne oldu?

-      Çok geçmeden hastalık beklenen seyrine döndü. Bu kez olaya karaciğer yetmezliği de katılmış durum ağırlaşmıştı. Bilinç bulanıklığı hızla derin koma haline dönüştü ve sonraki bir kaç gün içinde hastamızı kaybettik. Kızı hep yanındaydı. Defin işlemleri için odama uğradığında emeklerimiz için teşekkür etti. Ayağa kalkıp elini sıktım. Başlangıçta o gece aceleci davranıp erken haber verdiğim için pişmanlık duyduğumu ancak şimdi öyle düşünmediğimi anlattım. Kadıncağız, başını önüne eğip; ?Babamın başında beklerken hastaları ve yakınlarını görünce kendimi sorguladım. Kardeşime uygun ilik bulma uğruna dünyaya gelmiş ancak iliği işe yaramamış biri olarak kendimi hep eksik ve hatalı görüyordum. Babam öldü. Aileden geriye hayatta bir tek ben kaldım. Rahmetli kardeşimin hastalığı da dahil sanki her şey benim hayata gelmem ve tutunmam için kurgulanmıştı. Öyleyse bunun bir anlamı ve  yaşadığım hayatın bir amacı olmalı diye düşünmeye başladım. Bu bana iyi geldi.? Dedi. Bundan sonra ne yapmayı düşündüğünü sorduğumda ise ?Henüz bilmiyorum. Ama artık kendimi eksik, hatalı ve ezik hissetmiyorum. İçimdeki merhamet duygusunun yol göstereceğine inanıyorum. Her şey için teşekkürler, doktor bey.? Dedi.

Belgeleri alıp odadan sessizce çıkıp gittiğini, elindeki küçük kağıt parçasının işte tüm bu anıları hatırlattığını söyledi. Kitabı okumak için ödünç almak istediğimi söyledim. Kağıdı bana uzatıp ?bu kağıt o kitabın içinde kalsın. Kitabın benim için anlamını biliyorsun. İşi bitince iade etmeyi unutmazsın umarım? dedi.

Mehmet Uhri

Kapımı çalıp odama girmek için izin isteyen hastanemizin emektar terzisiydi. Devlet hastanelerinin yeniden yapılanma sürecinde terzihane hizmetleri de taşerona devredilmiş çalışanlar başka bölümlere aktarılmıştı. Emektar terzimiz bir süre hastabakıcı olarak çalıştırılmış yapamayacağını anlayınca emekliliğini istemişti. O gün hastaneden ayrılmakta olduğunu söyleyip elindeki paketi ?bunu sizin için diktim, hakkınızı helal edin? diyerek masama bıraktı. Paketin içinde sol üst cep kenarında adımın işlenmiş olduğu beyaz doktor önlüğü vardı. Şaşırmış ve hüzünlenmiştim. Bir kahve ikram etmek için oturmasını rica ettim. Kahveyi yaparken terzihanenin kapanmasına üzüldüğümü anlatmaya çalıştım.

- Her şey o kadar hızlı oldu ki, ben de anlamadım doktor bey. İlk önce çay ocağını kapattılar. O zaman bugünleri kimse göremedi.

- Sahi çay ocağımız vardı. Herkes cebinden destek verir, çay ve şeker alınır, ücretsiz dağıtılırdı. Çaycımız da bizdendi. Bir araya gelir soluklanır, konuşur birbirimizden haberdar olurduk. Hastane kantini açılınca çay ocağı kapatıldı. Herkes çayını kahvesini kendine kadar yapıp içmeye başladı. Birbirimizden uzaklaştık.

- Akabinde imam ve gassal kadrolarını kaldırılıp cenaze ve defin işlerini belediyelere bağlandı. Hastanenin kadrolu bahçıvanı gibi kadrolu imam ve gassal da unutuldu gitti. Şimdilerde kimse hatırlamasa da zamanında kadrolu berber bile vardı. Fotografhane ve hastane fotoğrafçısını hatırlarsınız sanırım.

- Hatırlamam mı? Uzmanlık tezimin fotoğrafları için karanlık odasını kullanmış fotoları birlikte basmıştık. Sahi ne oldu o fotoğrafhane ve karanlık oda?

- Fotoğrafhane polikliniğe katıldı. Aletleri depoya kaldırdılar. Fotoğrafçı da sicil bölümüne memur olarak atandı.

- İyi de terzihaneyi niye kapattılar? Ameliyathanenin yeşil örtüleri, ameliyatlarda kullanılan gazlı bezler, hatta onarım gerektiren tüm kıyafetler için sürekli çalışan bir yerdi. Şimdi ne yapıyorlar?

- Her şey dışarıdan hazır satın alınıyor. O yeşiller, gazlı bezler, kıyafetler hep hazır geliyor. Çamaşırhane bile eskisi kadar yoğun çalışmıyor. Yırtılanlar da pek onarılmıyor, atılıp yenisi alınıyor. Anlayacağınız yılların terzihanesi benimle birlikte kapandı, gitti.

Kahveyi fincanlara doldururken ayağa kalkıp yanıma geldi. Kahvesini alıp pencereye yöneldi. Hastaneyi ve özellikle burada kurduğu arkadaşlıkları özleyeceğinden söz etti. Eskiye göre hastanenin tutumlu olmayı bırakıp israfla çalıştığından yakındı. Haksızlık etmemesi gerektiğini, hastanelerin eskiye göre çok daha çeşitli ve nitelikli sağlık hizmeti ürettiğini, israf olarak görülenin hizmet çeşitliliğinin artmış olmasından kaynaklandığını vurguladım. Yüzünde alaycı bir gülümseme belirdi.

- Hizmete lafım yok. Hastanelerde sağlık hizmeti olarak çok şey yapılıyor. Eskiye göre çok daha iyi olduğunu ben de görüyorum. Ama sonuçta üretilen elle tutulur bir şey değil. Halbuki eskiden hastanelerde elle tutulur bir şeyler de üretilirdi. Dezenfeksiyon için kullanılan solüsyonlar hastane eczanesinde hazırlanır ve bölümlere dağıtılırdı. Terzihane ameliyathane için gazlı bez ve yeşil örtü yetiştiremezdi. Hemşireler boş kaldıklarında küçük gazlı bezleri keser, katlar, sterilizasyon için hazırlarlardı. Bahçıvan fidanlıkta yetiştirdiği çiçeklerle baharda bahçeyi donatırdı.

- Yani?

- Yani hastane dediğin sadece sağlık hizmeti vermez, fabrika gibi üretim yapardı. Ben yetişemedim ama eskilerde ilaçları bile hastane eczanesi hazırlar dağıtırmış. Hastanelerin üretim yapmayı bırakıp en basit gereksinimlerini bile üretemeyen bağımlı bir kuruma dönüşmüş olmasına kimsenin ses çıkarmıyor oluşunu anlamıyorum. İsraf olarak görüyorum. Yıkılıp alışveriş merkezine dönüştürülen eski fabrikalar gibi hastaneler de başka bir şeye dönüşüyor. Belki de bizlerin zamanı geçiyor, benim gibi ayak uyduramayanlar elenip gidiyor. Eskiyi arıyorum be doktor bey?

Verecek cevap bulamamıştım. Kahvesini bitirip fincanı masama bırakırken izin istedi. Sarılıp hellaleştik. Hediye ettiği önlük için teşekkür ettim. ?Değmez? diye yanıtladı.

Bir kaç yıl sonraydı.

Bir hafta sonu nöbetinde soluklanmak için bahçeye çıktığımda bizim emekli terzinin hastane bahçesindeki kedilere mama dağıtmakta olduğunu gördüm. Kediler kavga etmesinler diye küçük öbekler halinde mama bırakıyor, bir yandan da onlarla konuşuyordu. Beni görünce doğrulup elindeki torbayı saklama gereği duydu. Meğer bizimki konu komşudan topladığı yemek artıklarını hastane bahçesindeki kedi ve kuşlara dağıtırmış.

Üzerimdeki kendi elinden çıkma önlüğü fark edince yüzü aydınlandı. ?Önlük var, önlük var. Sizinki olmuş? dedi. Üzerime tam olduğunu söyleyince yüzünde yine o alaycı gülümseme belirdi.

- Anlamadın, doktor bey. Bunca sene hastanede çalışıp her türden insanı görünce önlüğü taşıyanla kendini önlüğe taşıttıranı ayıracak kadar pişiyor insan.

- Nasıl yani?

- Kimileri bu önlüğü içeridekini gizlemek dışarıdan başka biri gibi görünmek için kullanıyor. Üstelik sayıları hiç de az değil. Hastalara üstten bakıp azarlamayı,eziyet etmeyi marifet sanıyorlar. Kimileri ise önlüğü yüreğinde taşıyor. Hatta üzerinde olmasa bile bir önlük varmış gibi hissettiriyor. Bence, onlar gerçek hekim. Üzerinizdeki önlük olmuş derken bunu söylüyordum.

- Teşekkür ederim de? Bütün kıyafetler biraz böyledir. Ne de olsa kıyafet kimliğin bir parçasıdır.

- Mesleği terzi olan biri diktiğinin neyi gizlediğini bilir. Bırak da o kadar farkımız olsun be doktor bey. Siz içeriden, biz dışarıdan bakarız o bedenlere.

Bu sözlerden sonra elindeki torbada kalan ekmek kırıntılarını kuşlar için kaldırım kenarına serpti. Karnını doyurmuş olduğu yalanmaya başlamasından anlaşılan sarılı beyazlı kedi ayağına sürtünüp gözlerini sevgi ile kısarak baktı. Bizimki kafasını okşayarak yanıt verdi.

- Hastanede çok şey değişti ama kedileri ve kuşları değişmedi, doktor bey. Bu kedinin kaç kuşak annesini bilirim. Onlar hep buradaydı. Kargalar yüzünden sayıları iyice azalsa da kuşlar da öyle.

- İyi de bu daha ne kadar böyle gidecek? Hep böyle gelebilecek misin?

- Anlamıyorsun, doktor bey. Ben olmasam da birileri onları besliyor. Kuşu kediyi dert eden başka insanların olduğunu bilmek bana iyi geliyor. Kendimi yalnız hissetmiyorum. Hastanenin kargaları kovmazsa gücüm yettiğince buralardayım.

- Hastanenin kargaları mı?

- Onlar hastanenin özel güvenlik görevlileri. Siyah renkte giyindikleri ve kedileri beslememe izin vermedikleri için öyle diyorum. Hastane kalabalıklaştıkça eskisi gibi beni tanıyan azaldı. Yakalanmamak için güvenliğin yemek molasına gitmesini bekliyorum.

Elindeki torbayı çöpe kutusuna atıp yanıma geldi. Biraz mahcup bir yüz ifadesiyle ?gerçi bu kez de size yakalandım? dedi. Gülüştük.

Güvenliğe bilgi vereceğimi, her zaman gelmesini, sorun olursa aramasını söyledim. Cevap vermeyip başını sallamakla yetindi. Bir süre yemeklerini yiyen kedileri izledik. Kuşlar ise  kedilerin karınlarını doyurup gitmelerini bekliyordu.  Bir süre sonra saatine baktı ve ?gitmem gerekiyor, hanım beni sağlıklı yaşam yürüyüşünde zannediyor? derken yüzünde yine o muzip gülümseme belirdi.

Elimi sıkarken diğer eliyle omzuma dokunup “her şeye rağmen hatırlanmak güzel” dedi.

Emektar terzimiz bahçenin çıkışına doğru yürürken az önceki sarılı beyazlı kedi de ona eşlik ediyordu.

Dr. Mehmet Uhri

Ani bir kararla emekliliğini istemiş köşesine çekilmişti. Çalıştığı bilim alanında uluslararası tanınırlığı olan saygın bir akademisyen ve bilim adamıydı.

Üniversite ve bilim camiası bu karara direnmiş, kararından geri döndürülmeye çalışılsa da ikna edilememişti. Arkadaşlığımız lise yıllarına uzanıyordu.

O hep biraz farklıydı.

Kimseyle kendini yarıştırma derdinde olmayan suskun sessiz ve bilge görüntüsü nedeniyle lise yıllarında lakabı “profesördü”. Gerçekten de kendini bilime vermiş ve o yolda ilerlemişti.

Emekliliğini istediğini duyunca herkes gibi daha iyi şartlar sunan bir özel üniversite ile anlaşmış olduğunu düşünmüştüm. O ise evine çekilmiş kendini dünyaya kapatıp tam bir emeklilik hayatına gömülmüştü. Birkaç kez arayıp nasıl zaman geçirdiğini sorunca okumak için beklettiği kitapların yeterince zamanını aldığını söylemişti. Bir görüşmemizde sağlık sorunlarından söz edince muayene ve tahliller için hastaneye çağırmış, biraz da eşinin ısrarıyla kabul etmişti.

Muayene ve kan tahlilleri ile başlayan incelemeler görüntüleme ünitesinde sürüyor yanından ayrılmıyordum. Beklerken emeklilik kararının sağlık sorunları ile ilgisi olup olmadığını sordum. Kafasını hayır anlamında salladı. O zaman nasıl bu kadar kolay vazgeçebildiğini sordum. Bu konuda konuşmak istemediğini söyledi.

Tahlil sonuçlarını beklemek için odama davet ettim. Koridorda bekleyen diğer hastaları gösterip aralarında bekleyebileceğini söyledi. Bizimkinin inadını bildiğim için kahve içmek istediğimi, eşlik ederse memnun olacağımı söyleyerek odama gelmesi için ikna ettim. Kahvelerimizi yudumlarken bir ara kafasını kaldırıp yüzüme baktı.

- Az önce neden emekli olduğumu sormuştun. Bu işi bana sevdiren rahmetli hocam “bilim yapacaksan önce insan olmayı öğreneceksin. İnsan olmak her şeyden önce diğerinin yerine gam tutmaktır. Bu sözümü sakın unutma” Demişti. Ben de öyle yapmaya çalıştım. Yapamadığımı anladığımda emekliliğimi istedim.

- Doğrusunu söylemek gerekirse anlattığından hiç bir şey anlamadım.

- O da ayrı çile. Kimse anlamadı. Şartlara uyum göstermeye çabalamak yüzünden kendimden uzaklaştığımı görüp korktum. Beni bilirsin ne dünya dertleriyle, ne de gündelik konular ve siyasetle hiç işim olmadı. Çalıştığım bilim alanında yeni bir şeyler öğrenmeyi, öğretmeyi, araştırmalar yapmayı seçtim. Dışarıdan sıkıcı görünse de benim gibi “sakil” birine iyi geliyordu.

- İyi de ne değişti?

- Üniversite değişti, insanlar değişti. Neredeyse ülke değişti. Herkes bir şekilde uyum gösterdi. Ben gösteremedim. En iyisi kapatalım bu konuyu. Kendimi savunma durumunda kalmak bile yeterince canımı sıkıyor.

Bu arada hanımı da iyice içine kapanıp kitaplarına gömüldüğünden, kendine pek bakmadığı gibi evden de çıkmadığından yakındı. Bizimki hiç sesini çıkarmadı. Tahlil sonuçlarını hızlandırmak için onları odada bırakıp görüntüleme bölümüne gittim. Döndüğümde odada kimse yoktu. Masama “Daha fazla kalamadım. Kahve için teşekkürler, ararım” yazılı bir not bırakmıştı.

Tekrar gelmeleri için çok beklemem gerekmedi. Birkaç gün sonra telefon açıp kalp yakınmaları nedeniyle tekrar gelmek istediğini söyledi. Kendi ile ilgili pek bir şey istemeyen birinden gelen bu talep, sorunun ciddi olduğunu düşündürüyordu. Gerçekten de kalbi ile ilgili incelemeler hastaneye yatmasını ve küçük bir müdahaleye gerektiriyordu. Hastanemizde kaldığı gece arkadaşımın yanındaydım. Akşam üstü hanımını eve gönderip gece yanında benim kalmamı istemişti.

Hastane ortamında olmanın sıkıntısını gidermek için konuşturmaya çabaladım. Okuduğu kitaplar üzerine sorular sordum. Gençliğinde eline alıp uzun ve sıkıcı bulduğu için bıraktığı Rus klasiklerini bu kez heyecanla okuduğundan, kendimizi tanımak için o kitapların öneminden söz etti.

- Bana bu mesleği öğreten, yol gösteren rahmetli hocam Rus klasiklerini, özellikle Dostoyevski’yi okumam gerektiğini söyler, çalıştığım bilim alanıyla ilgili olmadığı için kulak arkası ederdim. Rahmetliyi şimdi çok daha iyi anlıyorum.

- Hani şu “insan olmak diğerinin yerine gam tutmaktır” diye öğüt veren hocan mı?

- Evet. Ne yazık ki sözümü tutamadım. Tutamadığımı kendime itiraf etmem çok zor oldu.

- Nasıl oldu bu? Anlatmak ister misin?

- Her şey bölümden bir doktora öğrencisinin kapımı çalıp yardım istemesi ile başladı. Bilirsin, çeşitli bahaneler ve daha çok siyasi nedenlerle üniversiteden öğretim üyelerinin uzaklaştırıldığı bir süreç yaşanıyordu. Bir bildiriye imza attığı ve barış istediği için üniversite ile ilişkisi kesilen aynı bölümde birlikte çalıştığım meslektaşımın doktora öğrencisi tezini tamamlamak için benden yardım istiyordu. Açıkçası bölümde yardım isteyebileceği başka kimse de yoktu.

- Yani üniversiteden atılan meslektaşının başlattığı doktora tezini tamamlamak için senden yardım istedi. İyi de ne var bunda?

- İlk anda çocuğun sorununu çözmek gerektiği düşüncesiyle o güne kadarki çalışmalarını isteyip inceledim. Çok emek verilmiş, hayli yol alınmıştı. Sonuçları ilgiyle beklenen önemli bir araştırmaydı. Hatta çalışmanın ilk sonuçları için üniversiteden atılan öğretim üyesi meslektaşımdan bir kaç ay sonraki uluslararası kongrede konferans vermesi bile istenmişti.

- Çok güzel. Sorun nerede?

- Düzenleme komitesi barış bildirisine attığı imza nedeniyle hakkında dava açılması ve üniversite ile ilişkisi kesilmiş olması nedeniyle meslektaşımı kongre programından çıkarma kararı almıştı. Üstü kapalı olarak özür dileyip “malum nedenlerle” konferansı bir başkasının sunabileceğini bildiriyorlardı. Doktora öğrencisi de bu şartlarda onca emek ve zaman harcanan araştırmanın sonuçlanıp yayınlanması sürecinde üniversiteden uzaklaştırılan öğretim üyesinin adının geçmesinin kendini zora sokacağını söyleyip bu konuda benden yardım bekliyordu.

- Peki sen ne yaptın? Yardım etmedin mi?

- Üniversiteden “atılan” meslektaşıma sorsam seve seve yardım etmemi, önemli olanın bilim olduğunu vurgulardı. Ancak bu sefer yapamadım. Yapmak istemedim.

- Bu sefer mi? Ne demek bu? Hem bildiğim kadarıyla?

Arkadaşım elini kaldırıp sözümü kesti. Yatağında doğruldu. Yastıklarını düzelterek yardımcı oldum. Kısa süren bir sessizlikten sonra “ülke sanki hep kendini tekrar ediyor, büyüyüp gelişiyor görünse de hiçbir yere gitmiyor, gidemiyor” dedi.

Üniversiteye doktora öğrencisi olarak kabul edildiği yıllarda 1980 ihtilali sonrası çıkarılan bir yasa ile o öğütleri veren ve çok şey öğrendiği hocasının üniversite ile ilişkisinin kesildiğini, hocanın çalışmalarını bölümdeki diğer öğretim üyelerinin hiç utanmadan “yağmaladıklarını”, doktorasını ve tez çalışmasını bitirebilmek için bölümdeki diğer öğretim üyeleri ile birlikte yapmış gibi gösterip, atılan hocasına bir teşekkür bile yazamadığını anlattı.

- Hocamı attılar. İsmini kitaplardan çıkarıp çalışmalarını yağmaladılar. Odası için birbirleriyle kapıştılar. Tüm bunlar olurken bir doktora öğrencisi olarak susup öylece izledim. Odama gelip tezi için yardım isteyen öğrenciyi görünce o günleri hatırladım.

- Peki sonra ne oldu?

- Bir kaç yıl sonra mahkeme kararıyla hoca üniversiteye geri döndü. Onun çalışmalarını yağmalayıp kariyerlerini parlatan “hocalar” hiç bir şey olmamış gibi geçmiş olsun deyip işlerine baktılar.

- Hocan duruma itiraz etmedi mi?

- Kimse sormadı ama ben hocama “bunca haksızlığa hiç bir şey söylemeyecek misiniz?” diye sordum. Her zamanki bilge tavrıyla sırtımı sıvazlayıp “hak bilmeyenden hak bekleyecek kadar akılsız değilim, kendimden utanırım” dedi ve kısa süre sonra emekliliğini isteyip köşesine çekildi. O zaman yaşadıklarının yıldırmış olduğunu ve çabuk pes ettiğini düşünmüştüm. Şimdi onu daha iyi anlıyorum.

- Pişman mısın?

- Anlamıyor musun? Tüm bir akademik hayatım riyakarlık üzerine kurulmuş oldu. Hocamın emeği, çabası silindi ve bilimsel çalışmalarımda başkasının adı yazıldı. Ben de o sayede üniversite kariyerime devam edebildim.

- Bunun için mi emekliliğini istedin?

- O doktora öğrencisine bakınca kendimi gördüm. Pırıl pırıl bir bilim insanı tüm kariyerini riya üzerine kurmak için benden yardım istiyordu. “Bu sefer olmaz, yapamam, yapmamalıyım” diye düşündüm. Doktora öğrencisine anlatmaya çalıştım ancak o da zamanında benim yaptığım gibi kariyerine odaklanmıştı. Anlamadı veya anlamak istemedi.

- Sen de emekliliğini isteyip sahneden çekildin?

Başını önüne eğdi, cevap vermedi. Ayağa kalkıp arkadaşıma sarıldım. Gözünde beliren birkaç damla yaşı silip etajerin üstündeki kitapları işaret etti. “İnsan ölünce yaptıkları ile anılsa da yapmadıkları ve pişmanlıkları ile yaşar” diyen Dostoyevski’nin iyi geldiğinden söz etti. Uyumak istediğini söyleyip arkasını döndü. Uyuyunca üstünü örttüm.

O gece sorunsuz geçti. Ertesi gün şifa ile taburcu oldu.

Hastaneden ayrılırken teşekkür etmek için odama geldiğini görünce bir şey söylemesine fırsat bırakmadan hocasının sözünü hatırlatıp “diğerinin yerine” dedim. Arkadaşımın kederli yüzünde hafif bir gülümseme belirdi. “Öyle olsun dostum” dedi.

Dr. Mehmet Uhri