Harf Tamircisi

O ihtiyar adam ve afacan torunuyla Şile deniz fenerinin yakınlarında karşılaşmıştık. Farklı açılardan fenerin ve çevresinin fotoğraflarını çekmeye çabalarken koşturup oynayan torunun peşine takılan irice sokak köpekleri kısa süreli tedirginliğe neden olmuştu. Afacanın kolundan çekip köpekleri uzaklaştırana kadar az ötede bankta oturmakta olan dedesi yetişmişti. Köpekler uzaklaşmasalar da sakinleyip kenara yöneldiler. Torun şaşkın ve korkmuş halde dedesine sarıldı.

- Ama ben onlara bir şey yapmamıştım ki; neden kızdılar, kovaladılar?

- Kızmadılar. Onlar da oyuna katılmak istediler ve seninle koşturmaya çalıştılar, hani oynarken bazen çığlık atarsın ya onlar da havladılar, o kadar.

Torun gözünde beliren iki damla yaşı silip cevap vermedi. Dede yardımcı olduğum için teşekkür etti. Birlikte banka oturduk. Afacanın ise oturmaya niyeti yoktu. Az ileride hayali çizgiler üzerinde sek sek oynarken gözünü köpeklerden ayırmıyordu. Dedesinin fotoğraf makinemden rahatsız olduğunu makineyi çantama yerleştirince yüz ifadesinin rahatlamasından anladım. Nereden geldiğimi buralarda ne aradığımı sorunca deniz fenerinin fotoğraflarını çekmek ve sonbahar havası almak için geldiğimi söyledim. Sonra aynı soruyu ben yönelttim. Orada yaşıyorlardı. Emekli ilköğretim öğretmeni olduğunu havanın uygun olduğu zamanlarda torunu da alıp fener çevresinde gezindiklerini anlattı. Gözünü torunundan ayırmadan öğretmen edasıyla ağır ağır fenerin tarihini boyutlarını ve konumunu anlattı. Sert esen Poyrazın kabarttığı Karadeniz’i eliyle işaret edip ?özellikle böyle sert havalarda açıkta, denizin ortasında olanlar için ışığıyla karaya yakın olduğunu hissettirip hep umut vermiştir? dedi. Sonra tepenin üstünde yıllar boyu tek başına ışıyıp duran fenerin çevresindeki yapılaşma yüzünden karadan görünmez hale geldiğinden yakındı.

- Olsun. Denizden görünmesi yeterli değil mi? Ne de olsa deniz feneri.

- Herkes öyle düşünüyor ama fenerini yitirince karadakilerin rotayı şaşırmayacağından emin miyiz?

- Anlamadım?

- Karadan bakınca feneri göremezsen Şile?nin her hangi bir sahil kasabasından ne farkı kalır? Meslek hayatımda öğrencilerimle her yıl buraya bir iki kez gelirdik. Onlardan fenere bakıp resmini çizmelerini isterdim. Resim yapmayı sevenler ses çıkarmadan yapsalar da çoğu sıkılır yapmamak için bahane yaratırlardı. Derdim yapacakları resim değildi. Onların fenere bakmalarını, iyi bakmalarını, unutmamalarını isterdim. Bilirsin deniz fenerleri hep aynı yerde ve aynı formda neredeyse hiç değişmeden duran ışık kuleleridir. Öylece durur ve çevresine ışık yayarlar. Karadakilere ışığının pek faydası olmasa da denizdekilere ışığını ulaştırıp, yol gösterirler.

- Tamam işte, karadakilere pek faydası yoksa karadan görünmese de olur.

- Öyle bakar, her şeyi faydası olup olmadığına göre değerlendirirsen kendini haklı görürsün. Eskilerde gemiciler kutup yıldızına bakıp yollarını bulurmuş. Hep olduğu yerde değişmeden durduğu için ?Demirkazık? adını vermişler. O da gökyüzünde fener görevi görürmüş. Artık faydası kalmadığı için yıldızı yok mu sayalım, görmezden mi gelelim?

Bir süre susup torununa baktı. Eliyle Şile şehir merkezini gösterdi.

- Hayat o kadar kısa ve her şey o kadar hızlı dönüşüp değişiyor ki doğup büyüdüğüm İstanbulu tanımakta güçlük çekiyorum. Kaçıp gidemesem de burada yakınlarda durup onca değişen arasında değişmeden kalabilen şu fener ve dalgalarını izlerken dünyayı unuttuğum Karadenize tutunuyorum.

- Modernleşme, ilerleme veya gelişme dedikleri tüm dünyada oluyor. Hayat kolaylaşıyor. Fena mı?

- Hayatın kolaylaşmasını anlarım da insan niye kolaylaşıyor? Günden güne cıvıyıp şekil değiştirmeden neden kalamıyor? Gelişim ilerleme dedikleri öyle bir fırtına ki insanları oradan oraya, o fikirden bu fikre savuruyor. Değişip dönüşmeden duran ne varsa önüne katıp götürüyor.

Eliyle Karadeniz?i işaret edip ısrarla açıklara, uzaklardaki köpük köpük azgın dalgalara bakmamı istedi. Dalgalar arasında açıklarda nokta kadar görünen gemiyi göstermeye çabalıyordu.

- Her şeye karşın kendi yolunda gitmeye çabalayan o gemi gibi olmak isteyenlerin direnip tutunmaya çabalayanların işi çok zor. Karada bile olsan fırtınanın ortasında hissedersin kendini. Üstelik hiç bitmeyecekmiş gibi süren ve günden güne gücünü arttıran bir fırtına. Hal böyle olunca sele kapılmış gibi ezilip büzülen cıvıyıp sürüklenenler için bir şeylerin değişmeden kalabildiğini işaret eden, yol gösteren böyle dimdik duran fener gibi bir şeye gereksinimi olur, insanların. Onun için öğrencilerimi buraya getirip 150 yıldır dünya oradan oraya savrulsa da değişmeden kalan çevresini aydınlatıp yol gösteren bu feneri unutmasınlar, günü geldiğinde hayatlarında da öyle bir fener arasınlar istiyordum. Emekli olduğumdan beri buralarda ne yazık ki öğrenci grubu pek görmedim. Benim gibilere fosil gözüyle bakmaları da bundan sanırım.

Torun yanımıza gelip dedenin yanındaki torbayı karıştırdı. İçinden çıkardığı kuru ekmek parçalarını parmaklıkların kenarına gidip martılara atmaya başladı. Havadaki ekmek parçalarını ustalıkla kapmalarından martıların buna alışkın olduğu anlaşılıyordu. Beraberce kalkıp torunun yanına gittik. Bir süre sahili döven ve hatta genişçe bir mağara oluşturan köpük köpük dalgalara, kanatlarını açıp kendini rüzgara taşıttıran martılara baktık. Yaklaşıp ?Öğrencileriniz için nasıl bir hayat, nasıl bir dünya düşlemiştiniz?? diye sordum. Gülümsedi. Eliyle dalgaların dövdüğü sahili gösterdi.

- Her şey “birilerinin” istediği gibi değil, olması gerektiği gibi olsun isterdim. Hayat biraz bu denize benzer. Döver, hırpalar insanı ama insan da bu sahil gibi olduğu yerde durmalı ve direnmeli. Dalgaların aşındırmasıyla şekli değişse, benim gibi buruşup yıpransa da öğrencilerimin toplum içinde bir deniz feneri gibi öylece durabilmelerini, çevrelerini aydınlatıp yol gösterebilmelerini isterdim. Başkaları şekilden şekle girip ?şartlara uyum gösterme? maskaralığını överken, toplumun kafasını karıştırıp, umutlarını ellerinden alırken; duruşlarıyla, ışığıyla öylece kalabilsinler, birileri için umut olsunlar isterdim. Torunumu buraya getirmedeki amacım da hayatında ne karada ne de denizde fener görmemiş insanlardan farklı olsun, seçimini yapabilsin diye.

Sevgi dolu gözlerle torununa baktı. Güneşin buluta girmesiyle sonbaharın serinliği daha fazla hissedilince torununun önünü ilikleyip yakalarını kaldırdı, ?aman üşütmeyeyim, sonra annesine hesap vermek zorunda kalırım? diyerek izin istedi.  Rüzgarı arkalarına alıp ağır adımlarla uzaklaştılar. Afacanın neşesi yerindeydi. Köpeklerin yanından geçerken gözlerini onlardan ayırmadan dedesinin elini tutup sakin adımlarla yürümeye devam etti. Sonra elini bırakıp yola doğru koşturunca dedesi de peşinden hareketlenip yola fırlamasını engellemeye çalıştı. Fotoğraflarını çekmek için hazırlanıyordum ki bizimki geri dönüp sokağın başından bana baktı. İşaret parmağını iki yana sallayıp fotoğrafının çekilmesini istemediğini anlatmaya çabaladı. Makineyi çantama koyduğumu görünce elini göğsüne götürüp teşekkür etti ve torununun elini bırakmadan yoluna devam etti.

Mehmet Uhri

Not1: Bu anlatı; İzmir Maarif koleji ( Bornova Anadolu Lisesi ) kurucu ve emektar matematik öğretmeni babam merhum İHSAN UHRİ  ve mesleğinin hakkını veren tüm öğretmenlerin anısına ithaf olunmuştur.

Not2: Bu anlatı ile ilgili yaklaşık 30 saniyelik iki video kaydına ulaşmak için  Şile Feneri ve Şile Sahili ‘ne tıklayabilirsiniz.

Yıllar sonra karşılaştığım okul arkadaşımla delikanlılık yıllarımızın heyecan ve anılarından söz edip  çoşkuyla laflarken kütüphanemin rafında duran eskimiş bakır çanağı eline alıp ?Bunun kitapların arasında ne işi var?? diye sormasa neredeyse unutmuştum.

Çok zaman oldu. Belki bir parça antika eşya bulurum umuduyla Divriği esnaf çarşısında sora sora bulmuştum o bakırcı dükkanını. Dükkan dediysem öyle vitrini veya kepengi olan bir yer değildi. Sağda solda yığılı bakırların daralttığı girişinde taburesine oturmuş elindeki bakır kazanı sabırla dövüyordu. Ara sıra gözlerini kapayıp elini dövdüğü kazanın üzerinde gezdiriyor sonra yine işine devam ediyordu. Başına dikildiğimi görünce gözlüklerinin üzerinden sertçe bakıp işine devam etti. Dükkanın yerini tarif edenler bakırcı ustasının suratsız biri olduğu konusunda uyarmıştı. Kenardaki bakır çanaklardan birine elimi uzattığım sırada durup kafasını kaldırdı ve ne aradığımı sordu.

- Eski bir bakır ev eşyası arıyorum. Bakraç olur, kap kacak, hatta cezve de olabilir.

- Ne edeceksin?

- Kullanmak için değil. Antika eşya toplarım.

- Cevap vermedin. Niye toplarsın? Ne edeceksin?

- Şey. Ne bileyim. Bir zamanlar iyi kötü yaşamış hayatlardan izler barındıran eşyalar ilgimi çekiyor. Sanırım eski hayatlardan izler biriktiriyorum. Dedim ya; eski olsun, üzerindeki izler belki bir şeyler anlatıyordur. Öyle işte.

Cevabı beğenmişe benzemiyordu. Başını önüne eğip kazanı çekiçlemeyi sürdürdü. Başında beklememden sıkılmışa benziyordu. Kovulmamın yakın olduğunu düşünmeye başlamıştım. Durup kafasını kaldırıp asık yüz ifadesiyle bana baktı. Beklemekte olduğumu görünce yüzünü ekşitip ayağa kalktı. Dükkana girip tezgahın altındaki rafları karıştırıp çıkardığı iki bakır çanağı bana uzattı. ?Seç birini? dedi. Biri ışıltısı kalayında duran az çok çizikleri olan, vuruğu darbesi olmayan formunu koruyan diğerine göre daha ince bakırdan yapılmıştı. Diğeri ise kalayı akıp gitmiş bakırı matlaşmış iki yerden yamulmuş haliyle hayli kötü görünen ancak kalın tok bakırdan yapılmış çanaktı. Çanakları elime tutuşturup kazanın başına döndü. Elimde çanaklarla dükkanın önünde kalakalmıştım. Aşağı yukarı aynı boy ve formdaydılar. Üzerlerinde yazı ve işaret yoktu. Formunu yitirmiş ve yer yer yamulmuş kötü durumda olanı elimde tutup daha göz alıcı görüneni yerine geri bıraktım.

- Bunun fiyatını öğrenebilir miyim?

- Bunu mu seçtin? Diğeri daha iyi değil miydi? Biraz beklersen elindekinin yamuğunu düzeltip kalayını tazelerim.

- Yok, böyle iyi. Bu haliyle kalmasında sakınca yok. Fiyatını söylemediniz.

Tezgahın altından çıkardığı tabureyi yanına çekip eliyle oturmamı işaret etti. Fazla vaktim olmadığını söylesem de ?otur hele? diyerek sert bir bakış daha attı. Tabureye oturdum. Kazanı dövmeye devam etti. Elimde çanakla öylece beklemeye başladım. Bir ara kafasını kaldırıp köşedeki kahveye eliyle bir işaret yaptı kısa sürede iki çay geldi. Çayının şekerini karıştırırken elimdeki çanağa uzanıp arkasını yüzünü çevirdi.

- Kalayının aşınmış olmasına aldanma bakırı iyidir, dolgun ve sağlamdır. Varlıklı bir ailenin yanan evinden gelmişti. Evlerinde ne var ne yok yanmıştı. O yangında yitirdikleri küçük çocukları yüzünden buralarda kalamamış kurtarabildikleri bir kaç parça eşyayı paraya çevirip göç etmişlerdi. Yangın gördüğü için kalayı incelip yer yer akmış olsa, orasında berisinde yamuğu bulunsa da kalıbını korumuş. Keşke insanlar da hiç olmazsa şu bakır kadar dirençli olabilse.

- İnsanlardan şikayetçisin anlaşılan.

Ayağa kalkıp ocağın başına geçti. Elindeki kazanın içini kostikle iyice temizleyip ateşte erittiği kalayı kazanın içine döküp hızla sıvamaya başladı. Kısa sürede kazanın içi kalayın parlaklığı ile ışıldadı. Kazanı ateşin üzerine kapayıp kalayın tekrar yumuşamasını sağlayarak kalaylama işlemini birkaç kez daha yaptı. Dışarı çıkıp kalayladığı kazanı gün ışığına tuttu. Az önce döküntü gibi görünen kazanın içi ışıldamaya başlamıştı.

- İnsanın hası bu bakır kazan veya elindeki çanak gibidir. Eğilip bükülse bile formunu korur. Ne olduğu, ne işe yaradığı bakınca anlaşılır. Kalay ise üzerindeki gömlektir. Bakır, yeni kalaylanmışken alımlı güzel görünür, aşınınca matlaşır rengi solar albenisi gider ama formunu korur. Arada bir kalaylar gömleği tazelersin adam yine adamdır. Zaman geçer yaşlanır. Elindeki çanak gibi yitirdikleriyle yıpranır, yaşadıklarının izlerini gizleyemez hale gelir ama duruşu değişmez.

- Herkes böyle olamıyor mu?

- Bak o çanağın sahibi her şeyini yitirdi ama gittiği yerde sıfırdan işini kurup ayağa kalkmasını kendini kalaylamasını bildi. Dönüp ardına bakmadı. Herkes yapamaz. Nerede böyleleri? Sağlam insan yetiştirme hevesimiz de kalmadı. Kabına şekline bakırına bakmayıp kalayına aldananlar çoğaldıkça ne has bakır kaldı, ne de insanın hası. Ama sen öyle yapmadın. Albenili olan dururken gittin bunu istedin, kalaylamamı da istemedin. Anladığından değil biliyorum ama ne hissetiysen karşılıklı bir çay içmeye değerdi. Şimdi otur da soğumadan şu çayını iç hele.

Bunları söylerken bile yüzündeki aksi ve ciddi görünüm değişmemişti. Tabureye ilişip çayımı yudumlarken az önce kalayladığı kazanı gelen geçenin ışıltısını göreceği biçimde dükkanın girişine astı.

- İyi de insanın hasını nereden bulacağız?

- Bulamayacaksın. Evlerden bakır kap kacak çekilirken eskinin dik duran kalıbını koruyan insanları da yitti gitti.

Eline aldığı parlak kalay parçasını parmaklarının arasında eğip bükmeye başladı.

- Bakır gibi tok durmak, yediğin onca çekice rağmen özünü yitirmemek kolay mı? Şimdilerde herkes kolayına kaçıyor. Parlak ve gösterişli görünmek uğruna kalaya benzemeye, kolay eğilip bükülmeye, azıcık zora gelince cıvıyıp akıcı hale gelmeye, onun bunun üzerine sıvanmaya başladılar. Sayıları az da olsa eskiden de vardı böyleleri. Bakır kap kacak gibi sağlam duruşlu insanlara bulaşıp onların yanında parlak görünüşleriyle kendilerini göstermeye çabalarlardı. Herkes bilirdi onların yanındaki adam olmadan aslında ışıltısının beş para etmediğini ama insanın hası azaldıkça ortalık kalaya bulandı. Baksana şimdi herkes birbirini kalaylıyor. Şık şıkıdım gösteriş yaparak ortalıkta dolanıyorlar. Ortam azıcık ısındığında, zoru görünce hemen cıvıyıp akıp gidiveriyorlar. Elindeki çanağın kalayı gibi geriye onlardan hiçbir şey kalmıyor.

Çanağı gazete kağıdına sarıp uzattı. Ödeme yapmak istesem de geri çevirdi. Eline aldığı eski bir kazanı dövmeye başladı. Başlangıçtaki o suskun ve suratsız hali geri gelmişti. Uzattığım para ile başında beklediğimi görünce dayanamadı. Ayağa kalktı. Üzerime yürüyüp elindeki çekiçle hafifçe ittirdi. Gözlüklerinin üstünden bakıp; ?Öbür çanağı seçseydin bedelini ödeyecektin. Elindeki çanak satılık değildi. Madem ki onu bu pejmurde haliyle almak istedin bundan sonra senindir. Hikayesini de biliyorsun. Gün gelir hak eden birini bulursan emaneti teslim edersin. Hadi şimdi git yoluna? dedi. Çarşı esnafı bizimkinin sesini yükseltmesinden ve üzerime yürümesinden tedirgin olup kavga ettiğimizi zannederek yanımıza gelmeye kalkınca teşekkür edip ayrıldım.

Arkadaşım çanağı eline alıp ?bunun kitapların arasında ne işi var?? diye sorunca tüm bunları hatırlayıp ?O bir emanet. Günü gelince sahibine ileteceğim bir emanet? dedim. Arkadaşımın şaşkın bakışları arasında elinden alıp özenle raftaki yerine bıraktım.

Mehmet Uhri

Not: Divriği çarşısından iki adet kısa video kaydına ulaşmak için BAKIRIN HASI ve  BAKIRIN KALAYLANMASI linklerine tıklayabilirsiniz.  Üzerlerine tıklayarak fotoğrafların orijinal boyutlarına ulaşabilirsiniz.