Her ne kadar günümüzde tıp bilimi, yüksek teknoloji uygulamaları ile geleneksel hekimlik uygulamalarının ötesine geçmiş olsa da moleküler yöntemler gelişine kadar patologların iki gözüne mahkum olmayı sürdürecek gibi görünüyor.
Dahası hastalıkların morfoloji temelli adlandırılmaları ve bu adlandırmalarda kullanılan morfolojik benzetmeler tıbbın ortak terminolojisinde bir süre daha yer almaya devam edecek gibi duruyor. Morfoloji temelli terminolojilere, taşlı yüzük hücreli veya berrak hücreli gibi pek çok hücresel adlandırma veya benzerliğinden yola çıkılarak kekik-thyme bitkisinden ismini alan Timus bezi örnek verilebilir.
Benzer morfolojik benzetmeler arasında klasik kitaplara girecek kadar yerleşmiş terimlerden biri de ?rozet? formasyonlarıdır. Patolojik değerlendirmelerde ?rozet formasyonu? hücrelerin salgı yapmamasına karşın bir lümen çevresinde dairesel tarzda dizilim göstererek oluşturduğu görüntüyü ifade etmektedir.
Ependimomlarda görülen ve ortasında lümen içerdiği için gerçek rozet olarak tanımlanan formasyonların yanı sıra nöroblastomlarda gözlenen ortasında nöropil içeren Homer Wright rozetleri, retinablostomlarda Flexner-Wintersteiner rozetleri ve PNET medulloblastom gibi hücreden zengin tumor dokularında beslenebilmek için damar duvarlarına tutunarak (peritelial) ışınsal dizilim gösteren ve bu haliyle pseudorozet adını alan formasyonlar en bilinenleridir.
Hücrelerin bir salgı yapmamasına karşın lümen veya benzeri bir yapının çevresinde dairesel dizilim göstermesi biçiminde tarif edilen rozetlerin yakaya takılan rozetlerle ilişkisi ise son derece sınırlıdır.
Gerçekte tarif edilen ise mimari bir süsleme unsurudur.
Dikkat edilirse sözcüğün etimolojik kökleri gül bitkisine gönderme yapmaktadır. Rose-gül, rosette-gonca gül veya tomurcuk gül anlamındadır. Bütün inanışlarda gül, cennet bahçesini süsleyen çiçeklerdendir ve kutsaldır. Yunan mitolojisinde Afrodit, Roma mitolojisinde Venüs gül ile sembolize edilir. Hıristiyanlıkta da ana tanrıça kültünün devamı olan Meryem Ana?nın simgesidir. Bu nedenle dini mekanların süslemelerinde sıkça yer bulur. Hıristiyanlık haçlı seferleri ile doğunun zenginliklerini keşfederken mimari yapılar da bu bilgi devşirmesinden nasibini alır ve kilise mimarisi doğunun çok daha önceleri keşfedip uyguladığı unsurlarla tanışır. Uçan payanda ve kaburgalı tonoz uygulamaları ile çatıyı kilise duvarlarına taşıtmaktan kurtulup duvarlarda geniş boşluklar pencereler yapılabilir hale gelir. Klasik gotik mimarinin kasvetli kiliseleri ışık ile tanışır. İçeriye giren ışık yine doğudan devşirilen vitraylarla renklendirilir.
Bu arada Hıristiyanlığın ilk dönemlerinde Roma imparatorluğunun dini baskılamaları sırasında Ortadoğu ve çevresinde öldürülen azizler de gün ışığına çıkarılır. Bunlardan biri olan ve İskenderiyeli Katerina olarak bilinen azize İS 287-305 yılları arasında yaşamıştır. Kısacık hayatını Hıristiyanlığa ve Meryem anaya adamış ve yıllar önceki benzeri İskenderiyeli Hypatia gibi ölüm ile cezalandırılmıştır. Ölümü çivili bir araba tekerleğine bağlanıp şehir içinde dolaştırılmak biçiminde planlanmış ancak ilk hamlede tekerleğin kırılması üzerine kafası kesilerek gerçekleştirilmiştir. Yıllar sonra Roma imparatoru Jüstinyen tarafından 585 yılında Sina yarımadasında mezarının olduğu yere yapılan ve en eski doğu kiliselerinden olan Azize Katerina manastırı ile hatırlanmıştır. Manastırda mimari unsur olarak kullanılan ve azizenin öldürülüşünü simgeleyen yuvarlak pencerelere Katerina pencere (Cathrine window) veya onun vücudunda İsanın annesi Meryem?i simgeleyen gül bitkisine göndermeyle gül pencere (Rose Window) ismi verilmiştir.
12. Yüzyıl ile birlikte haçlı seferleri sırasında edinilen yeni mimari uygulamalar ile Fransa?dan başlayarak gotik mimarinin önemli eserleri olan kilise ve katedraller inşa edilir. Bu inşa sırasında özellikle kiliselerin batıya bakan kapılarının üzerinde yaptıkları dairesel pencereleri vitraylarla süsleyip kiliseyi aydınlatmayı ve renklendirmeyi başarırlar. Yapılan bu dairesel pencerelere rose window, küçüklerine ise rosette ismini verirler. Rönesans ile gotik mimarinin yerini barok ve rokoko mimarisine bırakmasına karşın en güzel örneklerinin Strasburg ve Paris Notr Dame kiliselerinde olduğu söylenen rose window uygulamaları günümüze kadar kilise mimarisinin kalıcı öğelerinden olarak varlığını sürdürür.
Yakaya takılan gül goncası, süs veya daha sonra onun benzerlerine de gül goncasına atıfla rozet ismi verilmiş olsa da patoloji uygulamalarında tariflenen rozet işte bu kilise duvarlarında yer alan vitrayla süslü dairesel pencereleri işaret etmektedir.
Dr. Mehmet Uhri
Sağ olun hocam, hem genel kültür tus çalışırken akılda kalması açısından güzel oldu.